«Лезги диктант — 2025»

11-октябрдиз Махачкъалада, тарихдин «Россия — моя история» паркуна, «Лезги диктант» лишандик кваз неинки Дагъустандин, Россиядин, гьакIни са жерге къецепатан уьлквейрин шегьеррани тешкилзавай чIехи мя­рекат кьиле фена. «Лезги диктант», гьакъи­къатдани, дуьньядин жуьреба-жуьре уьлквейра яшамиш жезвай чи ватан­эгьлияр садзавай, мукьва ийизвай­ къуватдиз элкъвенва. Алай йисуз хайи чIалал диктант, Кьиблепатан ­Да­гъустандин районрилайни шегьерри­лай гъейри, Махачкъалада, Кас­пийск­да, Южно-Сухокумскда, Хасавюрт рай­онда, Санкт-Петербургда, Туьркия­дин Балыкесир, Бурса шегьерра, Бакуда ва масанра кхьена.

Лагьана кIанда, диктант, вилик йисара хьиз, кьве къайдада кьиле фена: оффлайн (яни, чкадал атана, адетдин къайдада кхьин) ва онлайн (интернетдин куьмекдалди). Виридуьньядин лезгийрин диктантдин кьилин майдан Махачкъала шегьерда кардик кутунвай. 6-сеферда кьиле физвай мярекат ина чи халкьдин баркаллу руш Фируза Назимовна Кери­мовадин мергьяматлувилин «Иман» фондунин куьмекдалди «Лезги газетдин» редакцияди тешкилнавай. Хайи чIа­лай чпихъ авай чирвилер ахтармишун патал тарихдин паркуниз, диктант кхьиз, 400-дав агакьна инсанар атанвай. Абурун арада неинки са Махачкъала, Каспийск шегьерра яшамиш жезвай лезгияр, гьакIни патарилай — СтIал Сулейманан, Кьурагь, Ахцегь, Хасавюрт районрай, Дербент шегьердай атанвайбурни авай. Са гафуналди, «Лезги диктантди» яшайишдин жуьреба-жуьре хилера кIвалахзавайбур — алимар, муаллимар, гьукумдин органрин, жемиятдин тешкилатрин, республикадин министерствойринни ведомствойрин векилар, журналистар, студентар — санал кIватIна.

Кьилди къачуртIа, мярекатдиз атанвай мугьманрин арада РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Самир Абдулхаликьов, мергьяматлувилин «Иман» фондунин векил Мурад Ханбалаев, Махачкъала шегьердин депутатрин Собранидин председатель Хиби Алиев, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин регьбер Сефербег Гьамидов, РД-дин информациядин ва печатдин Агентстводин регьбердин меслятчи Мурад Мегьамедкеримов, республикадин обра­зованидин центрадин директор Анжела Байрамбегова, чIалан алим Саимат Юзбегова ва масабур авай. Дагъустандин эдебиятдин классик Етим Эминан 185 йисан юбилейдиз талукьарнавай мярекат «Лезги­ газетдин» кьилин редактор Мегьамед Иб­рагьимова кьиле тухвана. Диктантдин текстни — «Сад лагьайди яз амукьда» тIвар алай публицистикадин очерк — гьада кIелна. Дуьньядин жуьреба-жуьре пипIера авай лезгийривайни диктант кхьиз жедайвал, цIи ачух эфир «Лезги газетдин» телеграм-каналда кардик кутунвай.

Диктант кхьена акьалтIарайдалай кьу­лухъ сегьнедиз Махачкъала ва Кас­пийск шегьеррин мектебра кIелзавай аялар экъечIна. Махачкъаладин 57-нумрадин мектебдин ученицаяр тир Агъамето­ва Ифризани Асланова Алияди, Кас­пий­скдин 13-нумрадин лицейдин ученица Ярметова Заиради, Каспийскдин 15-нумрадин юкьван мектебдин ученица Ферзалиева Аминади, Махачкъаладин 11-нумрадин гимназиядин ученицаяр тир Бабаева Марьяма, Загьирова Аминадини Мурадов Загьидина Етим Эминан шии­рар фасагьатдаказ кIелна. Мегьамед Иб­рагьимова абурув мергьяматлувилин «Иман» фондунин патай савкьатар вахкана.

Гуьгъуьнлай Мегьамед Ибрагьимова вилик йисара са гъалатIни квачиз диктантар кхьей 13 касдив «Лезги газетдин» патай — гьуьрметдин грамотаяр, винидихъ тIвар кьур фондунин патай пулдин пишкешар вахкана. Абурун арада Рамалданова Рагнеда, Азимова Алима, Мирзегьасанова Селми, Хибиева Шукуфат, Абдуллаева Назиля, Асланов Фазил, Бабаева Диана, Шагьпазова Лезгият, Алиева Эльвина, Ашуралиева Оксана, Баламирзоева Алимат, Улубегов Мурадали ва Гьажиева Шарузат авай. Къейд ийин хьи, диктантар са гъалатIни квачиз кхьей кьве касдихъ галаз редакциядивай алакъадиз экъечIиз хьанач. Абурувни идалай кьулухъ пишкешар агакьар хъийидайвал я.

«Лезги газетдин» редакциядин патай — гьуьрметдин грамотайриз ва «Иман» фондунин патай пулдин пишкешриз Махачкъала ва Каспийск шегьеррин мек­теб­ра лезги чIалан ва эдебиятдин тарсар гузвай 5 муаллимни лайихлу хьана.

Абур «Лезги газетдин» редакция­ди гьар йисуз винидихъ тIвар кьур шегьеррин мектебра кIелзавай аялрин арада лезги чIалай тешкилза­вай олимпиадайрин нетижаяр фикирда­ кьуна тайинарнавай. Пишкешриз ла­­йихлу хьайи муаллимрин арада ­Баламирзоева Алимат (Махачкъала ше­гьердин 38-нумрадин гимназия), Хибиева Шукуфат (Махачкъала шегьердин 48-нумрадин мектеб), Рамазанова Алиса (Махачкъала шегьердин 9-нумрадин лицей), Алиярова Тамара (Каспийск шегьердин 6-нумрадин юкьван мектеб) ва Амаханова Индира (Махачкъала шегьердин 11-нумрадин гимназия) авай.

Диктантдин иштиракчийри Етим Эминан уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьиз талукьарна кьиле тухвай конкурсдиз еке итиж авуна. Къейд ийин хьи, конкурсдин суалар Етим Эминаз талукь яз чIехи ахтармишунар кьиле тухванвай алим Низами Абдулгьамидова (ам кIелзавайбуруз Мансур Куьреви хьиз машгьур я) гьазурнавай. Суалриз дуьз жавабар гайи 10 касдив «Иман» фондунин патай пулдин пишкешар вакхана. Лагьана кIанда, суалар са акьван регьятбур тушир. Мисал яз, абурук Етим Эмина вичихъ авай гъвечIи девлетдикай ирс низ туна, шаирди вичи кIелай шумуд медресадин регьберриз шиирар бахшна ва абурун тIварар вужар тир, Эмина шумуд медресада кIелна ва абур гьи хуьрера авай ва маса суалар квай. Иштиракчийриз гайи 11 суалдикай 10 суалдиз абуру дуьз жавабар гана. И карди нубатдин сеферда Етим Эмин лезги халкьдин виридалайни рикI алай шаир тирди тестикьарна.

Гуьгъуьнлай диктантдин иштиракчийрин арада жуьреба-жуь­ре пишкешар къугъ­вана (розыгрыш при­зов). Гьар са касдиз,­ диктант кхьин патал­ ре­гистрация ийи­дай­ла­­, махсус нумраяр­­ ганвай. Пишкешар акъа­тай 10 нумрадин са­гьибрив «Иман» фон­­дунин патай ба­­гьа савкьатар вах­кана.

Къейд ийин­ хьи, 11-октябр­диз та­­­рих­дин парку­нин фойеда лезги­ халкьдин милли майданни кардик кутунвай. Анал лез­гийрин милли­ тIуьн­риз, яшайишдиз, сеняткар­ви­ле­­риз­­, лезги чIа­лал ­­­ акъатзавай ктабриз, милли парталриз талукь выставкаярни тешкил­навай. СтIал Сулейманан райондай­ тир машгьур устад Набиюллагь Керимханова диктантдин иштирак­чий­риз  хъенчIин  къапар  гьазурза­вай къайда (мастер-класс) къалурна. Р. Гьам­затован тIварцIихъ галай милли ктабханадини «Лезги газетдин» ре­дакцияди тешкилнавай ктабрин выс­тавкайрини инсанрин фикир желб­­за­вай. СтIал Сулейманан район­дин ­ад­министрациядин медениятдин уп­рав­ленидин кьавалри (зуьрнечийрин дес­теди) мярекат мадни гурлу авуна. Диктантдин иштиракчийриз, милли тIуьнрин дад акунилай гъейри, кофе, чай хъвадай мумкинвални авай. Са гафуналди, «Лезги диктант» чи халкьдин чIехи са сувариз элкъвена.

РикIел хкин, 10-октябрь лезгийри гьар йисуз Лезги чIалан югъ яз къейдзава. «Лезги диктантни» и вакъиадихъ галаз алакъалу яз тухузва. Адан кьилин макьсад дидед чIал хуьн, вилик тухун, адан месэлайрал жемиятдин фикир желб авун я. Алай вахтунда, Дагъустандин амай халкьарин чIалар хьиз, лезги чIални квахьунин хаталувилик ква. Йисалай-суз хайи чIалал рахазвайбурун кьадар тIимил хьуни, гьукуматдин патай милли чIалариз гузвай фикир хъсан дережада тахьуни (мисал яз, цIи вири уьлкведа 1-классра дидед чIаларин сятерин кьадар са сятинин тIимилар хъувунва), акьалтзавай несилрин векилри хайи чIалар чируниз артух фикир тагуни, мектеб­ра дидед чIалан тарсарин сятерин кьадар къвердавай тIимил хьуни, ктабар бес тахьуни гьа ихьтин фикир арадал гъизва. Ихьтин шартIара гьар са ватанэгьли уях хьана кIанда. Сифте нубатда, яшамиш жезвай чкадилай тафаватлу тушиз, гьар са лезгиди вичин веледриз лезги чIал чирна, хизанда хайи чIалал рахана кIанда. ЧIал амай кьван халкьни амукьдайди рикIелай алудна виже къведач. Са шакни алачиз, хайи чIал хуьн ва вилик тухун патал тешкилзавай гьар са мярекатдихъ еке метлеб ава, гьа жергедай яз — «Лезги диктантдихъни»!

«Лезги газетдин» редакцияди цIи Махачкъалада «Лезги диктант» гьакьван хъсан дережада аваз тешкилунин карда куьмекар гунай мергьяматлувилин «Иман» фондунин регьбер Фируза Керимовадиз, СтIал Сулейманан райондин администрациядин медениятдин управленидин­ начальник, Дагъустандин халкьдин­ шаир Майрудин Бабахановаз, чи халкьдин милли тешкилатрин векил­риз, диктантдиз атай гьар са ватан­эгьлидиз сагърай лугьузва. Къуй хайи чIалал ашукь, адан къадир чизвай, ам хуьз гьазур тир лезгийрин кьадар пара хьурай. Амин!

Агьмед  Магьмудов