“Масадаз фур атIумир — жув аватда!” лагьанва чи халкьдин камаллу ми-салда. Уьмуьрда тIимил гьалтзавани ихьтин крар? Масадаз писвализ алахъда — жув акатда, хабарни авачиз, гьа жува къурмишай силисдик…
Ихьтин мисалар зи рикIел и мукьвара Европадин уьлквейри чал “санкцияр” лугьудайбур илитIнавай ампайри Швейцариядин шегьер Давосда кьиле тухвай, чпи тIвар ганвайвал, “международный экономический саммитдал” авур рахунри, гайи хейлин теклифри гъана. Эхь, европавияр, америкавияр кьилеваз, Россиядиз ва россиявийриз акси “фурар” атIунал фадлай машгъул я. Украинада чи яракьлу къуватар ам цIийи фашистрикай — нацистрикай михьи авун патал махсус серенжем тухунив эгечIайдалай кьулухъ Европадин душманвилин гьерекатар мадни къизгъин хьана. Украинви миллетчияр — бандеровчияр “са украинви амай кьван” терг авун патал са къатда яракьламишзава, пуларалдини, гафаралдини руьгьламишзава.
Давосдин “саммит” гуя экономикадин месэлайриз талукьарнавайди тир. Амма чIехи пай рахунар, адет хьанвайвал, Украина мадни яракьламишун герек тирдакай, Россия “дяведин майданда кIудун” патал са куьнилайни элкъуьн тавуниз эвер гунрикай ибарат хьана.
Амма Россиядал алитIай “санкцийрин”, Европадив ужуз газ агакьарзавай “Северный поток” ва “Северный поток-2” газдин линияр хъиткьинарунин, чи нафт къачун тавун патал адан къимет агъузариз алахъунин, гзаф маса чIулав гъибетрин нетижа яз, Европадин саки вири уьлквейра, сифте нубатда Великобританиядани Францияда, Германиядани Бельгияда, Италиядани Грецияда ва масанра яшайишдин дережа агъуз аватуникди агъзурралди фялейрини шоферри, фермеррини шахтерри, муаллимрини студентри — агьалийрин вири къатари наразивилин забастовкаяр, ягъунар-кьиникьар, садрани тахьайди хьиз, артух хьанвайди винел акъатна. Европа гьатнавай экономикадин кризис, гьамиша къулайвилер жагъиз вердишбур садлагьана къаю кьун, экверикай, газдикай, кIвалахдикай магьрум хьун — ингье гьихьтин фуруз европавияр чеб аватнаватIа!
Гьа и чIавузни, аламатдин кIвалах я, чеб гишила, мекьила амукьайтIани, Америкадай гъуд къалурзавайбуруз ибурувай гафни лугьуз жезвач. КичIе я чIехи ампадихъай гъвечIибуруз. Зи рикIел гьа ихьтин кицIерин гъиле гьатнавай яцран лидикай (хамуникай) кхьей жуван са басня хквезва. Яц фадлай тIуьнвай. Амайди адан ли яз, кицIер “тух” хьурай лугьуз, латак гьам кутуна, хъуьтуьларзавай. Яц туштIани, яваш-яваш ачух жезвай куьгьне лидикай якIун ни къвез, гишин яхун кицIер адал алтIушда. Амма, викIегьвална, садавайни адакай нез жезвач. И чIавуз гьарда вичивай жедайвал, лидин иеси хьайи яц рикIел хквез, якIун тарифарзава. Махар акьван верцIибур хьана хьи, яхунбуруз чпин вилик квай ли чIехи ампади хутахай вахтни чир хьанач…
Европа Америкади акI ксурнава хьи, гьатта чпин хийирдайни шийирдай кьил ахкъатзамач. Германиядин канцлер Шольцаз кIвалера пичер туьхвенвай немсер аквазвач, Байденан эмирдалди Украинадиз, “куьмек” яз, танкар рекье тунин месэла вилик кутазва.
Еврокомиссар Урсула ханума, Европа кIевера гьатайтIани, Украина “хвена” кIанда лугьузва… Гьа са вахтунда, чеб гишила амукь тавурай лугьуз, Украинадин вири техил чпив вахце лугьузва…
Молдовадин президент Сандо хьтин ханумдини, вич кьилевай государстводивай инлай вилик ана канвай газдин къимет миллиардралди долларар Россиядив вахкуз жезвачтIани, вири Молдова къаю кьуртIани, Россия и карда тахсирлу я, вирибуру Украина хуьн герек тирди раижзава…
Гьа и тегьерда Польшадин, Литвадин, Эстониядин, Финляндиядин, Даниядин, Норвегиядин кьилери, куьрелди, нубат гьалтай вирибуру, чпихъ экономика хкажунин, экология (икьван чIаваралди датIана гьа месэладай лагълагъар авурбуру) хуьнин са месэлани амачирди хьиз, дуьньядал элкъвенвай тIугъвал хьтин завал алудунин гьакъиндайни ерли рахазмач. Гьялна жал гьакьван фад вири месэлаяр? Са къайгъу хьиз я амайди — Америкадиз гьар гьалда вафалувал къалурин, Россия зайифарин, зиянар гун. Эхь, Литвадай Калининграддиз фидай рекьерал къадагъаяр эцигуни гуя ибуруз са зиянни гудач…
Болгарияди чпин чилелай газдин турба тухуз турди тушир. Амма кIеве гьатунни, куьмек кIанз, Москвадиз чукурна… Гана куьмек, агакьарна газни, нафтни… Амма ибуру вучзава? Россиядивай къачур нафт (гьеле къиметни ахгакьар тавунмаз) “куьмек” яз, чун ядай танкара цун патал Украинадиз рекье твазва… (?) Гьихьтин “вафалувал”…
Гьич рикIелни гъизвач хьи, алатнавай вири тарихра чеб чилин винел халкьар яз хвейибур россиявияр тирди… Османрин лукIвиликай азадун паталди Шипка дагъдал 200 агъзурдалай виниз урус аскерри чпин чанар гайиди гилан болгарвийриз чизвач жал? Америкадиз лукIвал авуни болгарвияр къаюкайни кашакай хуьда? Ватандин къадир, виждандикай хабар авай болгарвияр гьукумди тухузвай душманвилин сиясатдиз акси митингриз къарагънава…
Америкадин президентди, лацу кIвалин маса сагьибри, сенатда чкаяр кьунвайбуру Европа ва анин халкьар ерли чан алайбурай кьазвачирди ибуруз чпиз такунал гьикI тажуб жедач?.. И “цивилизаторрихъ” чпин руьгь, таъсиб хьайиди туш жал?
Ихьтин гьалариз и йикъара къецепатан СМИ-рин журналистрихъ галаз чи министр С.Лаврова кьиле тухвай брифингдал (гуьруьшдал) Европадинни адан амадагрин амалриз лап кутугай къиметар гана.
Садбуру гьатта Россия Украинадихъ галаз меслят жедачни лугьуз хабар кьазвай. Чи министрди жаваб гайивал, Зеленскийди вичин гъилералди ахьтин меслятар “сура” туна. Нихъ галаз вучтин меслятар хьун мумкин я?..
Макрон хьтин фарфалагди, гар гьи патай гужлу хьайитIа, гьадаз кIул экъисзавайди, датIана вичин рикIе авайди чуьнуьхиз алахъзавайди раижна…
Виликамаз меслят хьана, ерли кьилиз акъуд тийидай икьраррал (“Минский договор”) къулар чIугваз, санал кIватI жедайдан амалариз, фашизмдин къуватрал чан хкиз, вирибурукай икI тапарардайди яни бес? Гьа ихьтин крарин иесийри сифте нубатда чпиз, чпин халкьариз, гележегдиз зиян гузвайди, чпи атIай фуруз чеб вегьезвайди чи министрди ачух мисалралди субутна!
МасакIа женни ийидайди туш. Чи рехъ гьихьтинди ятIа, чи Президентди гзаф сеферра ва гьакьван гуьруьшрални раижна. Садалайни аслу тушир жуван рекьин ва кьисметдин сагьибар я чун. Чун гьахълу я, гъалибни жеда! И кар Президентдин нубатдин Чарче мад сеферда вири гъавурда акьадай тегьерда раижнава: “Россия кьетIен уьлкве я. Адахъ вичин хсуси руьгь, къамат, тарих авайди хьиз, садалайни аслу тушир къилихни, гьакьван еке мумкинвилерни ава. ЛукIвилинди чи рехъ туш!..”
Мердали Жалилов,
литературадин ва культурадин отделдин редактор
