И йикъара РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Мухтарбий Аджеков республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз нубатдин сеферда гуьруьшмиш хьана. Дул къачуниз талукьарнавайди тиртIани, адет хьанвайвал, хуьруьн майишатдин вири хилерин месэлайрикай рахай мярекат “Дагъустандин правда” газетдин редакцияда кьиле фена.
Сифте кьиляй министрди РД-дин Халкьдин Собранида республикадин гьукуматдин Кьили 2022-йисуз кьиле тухвай кIвалахдиз талукьарна авур докладда хуьруьн майишатдин хиле хьанвай агалкьунрикайни лагьанвайди къейдна. Министрдин гафаралди, кьилди къачуртIа, хъсан патахъ дегишвилер малдарвилин, багъманчивилин, прунзчивилин, гьакIни агропромышленностдин са жерге маса хилера хьанва.
Вилик акъвазнавай месэла хуьруьн майишатди алукьнавай йисни агалкьунралди акьалтIаруникай ибарат я. Малдарри кьуьд акъудуникай рахадайла, министрди хабар гайивал, февралдин вацра гьаваяр акьалтIай мекьибур хьайи са шумуд югъ хьанай. Гьалар гуьзчивилик кваз хуьн патал министрди республикадин кеферпата авай малдарвилин са жерге майишатрални кьил чIугунай. Санлай къачурла, аязри гьайванри кьуьд акъудзавай тегьердиз таъсирнач, майишатар алафралди бес кьадарда таъмин я. Министрди кьетIендаказ къейд авурвал, санлай къачурла, алай йисан кьуьд хъуьтуьлди хьаначтIани, алафар бес кьадарда гьазурнавайвиляй, региондин хипехъанри хиперикай сагълам дул къачуник умудар кутунва. Дул къачунин кампаниядив Дагъустанда, адет яз, мартдилай эгечIзава, апрелдин юкьваралди давам жезва. Къенин йикъалди республикада 152 агъзур кIел гъилиз атанва. КIелер саламат яз амукьунин делиларни шадвал кутадайбур я — 98-100 процент. Санлай къачурла, республикадихъ тахминан 4,6 миллион лапагарни цIегьер ава, абурукай 2,8 миллион диде-хипер я.
ТIебиатдин шартIари Дагъустандиз, уьлкведа сад лагьайди яз, гатфарин чуьлдин кIвалахрив эгечIдай мумкинвал гузва. Лежберар алай вахтунда цанар ва гатфарин магьсулрин тумар цунив эгечIнава.
Республикадин хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурухъ чуьлдин и кIвалахар агалкьунралди кьиле тухунин ният ава. Гатфарин магьсулар 225 агъзур гектарда цадайвал я.
Дагъустан малдарвилин хиле еке чка кьазвай регионрик акатзава, гьаниз килигна, техил ва алафар патал культураяр цанвай чкайри гегьенш майданар кьунва.
Виле акьадай хьтин кьадарда аваз регионда жуьреба-жуьре майваяр ва бахчадин культураяр цазва. Планрик гьакIни цIийи жуьредин культураяр цун ва абур республикадин чилел тIебиатдин шартIара экъечIдай тегьер ахтармишун ква. Кьилди къачуртIа, гьар жуьре районра гъвечIи майданра памбаг цунин месэладиз килигзава. Санлай къачурла, ам 250 гектар чиле цадайвал я. Вучиз памбаг лагьайтIа, и культура гьасилун патал дигидай чил лазим туш, гьаниз килигна, ам маса культурайрик квачир майданра цада. Республикадин шартIара гьихьтин магьсулар цун хийирлу я лагьай суалдиз жаваб яз, министрди гъавурда турвал, набататдин вичин кьетIенвилерилай аслу шейэр тIимил ава: асул гьисабдай и ва я маса культурадин бегьерлувал тIебиатдин шартIарилай, дигидай цин кьадардилай ва ишлемишзавай технологийрилай аслу я. ИкI, республикада йисалай-суз гзаф майданра цазвай ва виле акьадай хьтин бегьерар гузвай техил прунз я. 2023-йисуз ам цазвай лакарин кьадар мадни гегьеншарун ва, санлай къачурла, 31 агъзур гектардив агакьарун планламишнава. Мелиорациядин программадин сергьятра аваз, алай йисуз мад 1840 гектарда прунз цадай инженервилин системаяр туькIуьрун фикирда ава. Прунзчивилин хел виликди финин себебрикай сад, министрди гьисабзавайвал, магьсул цанвай чкайрив датIана яд агакьун таъминарун я. Месэладикай рахадайла, ада гьакIни къейд авурвал, мукьвал тир гележегда республикада гьасилзавай прунздин маса сортарни ахтармишунин кIвалах гъиле кьаз кIанзава.
Хуьруьн майишатдин хиле кIвалахар нетижалудаказ кьиле тухунин карда еке роль культураяр гьасилунин технологийрал амал авуни къугъвазва. Мисал яз, министр Буйнакский райондин са майишатдикай рахана — ина яд тагузвай чилерай алатай йисуз зулун магьсулрин са гектардай 50 центнердилай гзаф къуьл кIватIна. Гьа са вахтунда республикада зулун магьсулрин бегьерлувал юкьван гьисабдалди са гектардай 25 центнердиз барабар тир. Регионда гьатта са майдандай йиса кьве сеферда бегьер кIватIиз жедай чилерни ава.
Гуьруьшдал журналистри къунши Азербайжан Республикадихъ галаз хуьруьн майишатдин рекьяй алакъаяр мягькемарунин месэлани къарагъарна. Малум хьайивал, мукьвал йисара Азербайжандинни Дагъустандин арада санал кIвалахуниз талукь серенжемрин пландал къулар чIугунва.
Амай месэлайрин арада и пландик, гьа жергедай яз транспортдин “Кеферпад — Кьиблепад” коридор ишлемишунин нетижа яз, кьве терефдинни агропромышленный комплекс мягькемарун ква.
Азербайжандиз хипехъанвилин ва багъманчивилин, гьакIни логистикадин комплексар ва гьялдай промышленностдин объектар эцигунин хилера хъсан тежриба ава. Дагъустанди лагьайтIа, малдарвилин, некIедин суьрсет гьасилунин ва прунзчивилин хилера хъсан чка кьунва.
Пресс-конференциядал журналистри гьасилзавай сар маса гунин, алафар къачунин, уьзуьмчивилин хилен, гьакIни са жерге маса месэлаярни къарагъарна.
Кьиблепатан Дагъустандин багъманчийри мукьвал-мукьвал гузвай суалрикай сад арадал атанвай бегьер маса гудай чка тахьуниз талукьди я. Кьилди къачуртIа, Мегьарамдхуьруьн райондин хурмаяр гьасилзавай агьалийри, абур маса гуниз мажбур жезвай къимет гьатта емиш тарцелай атIуниз авур харжийрилайни агъузди жезва лугьуз шикаятар ийиз гзаф йисар я. И суал чна министрдивни агакьарна. Ада хиве кьурвал, гьасилзавай бегьер маса гунин месэла гьялун патал Дербент районда, кьилди къачуртIа, Белиж поселокдиз мукьва оптово-распределительный центр эцигунин месэла пландик кутунва ва и месэладал кьетIен гуьзчивал ийизва. Ихьтин центр арадал гъайила, гьалар авайдалай хъсан хьун лазим я.
Республикада агьалийрин гегьенш къатари са акьван фикир тагузвай, гьа са вахтунда иллаки хцидаказ акъвазнавай мад са месэладикайни рахана. Эхиримжи йисара Дагъустанда маларин арада лейкоз азар гегьеншдаказ чкIиз башламишнава. Министрди хабар гайивал, ам пайда хьунин себебрикай сад ам я хьи, республикадиз малар къецепатан уьлквейрай ахтармиш тавуна гъизва, инани абур, лазим серенжемар кьабул тавуна, базаррал маса гузва. Нетижада са жерге майишатра чIуру азар гегьеншдиз чкIанва. Амма лазим тир серенжемар кьабулзава. Агьалийрин маларни ахтармишунин кIвалах кьиле тухузва. ЯтIани, инсанри и кардал гуьзчивал авун, кьилди къачуртIа, чпихъ авай гьайванар ахтармишунин карда къайгъу чIугун, тамамдаказ ругун тавунвай як, нек ишлемиш тавун чарасуз я.
Жасмина Саидова
