Музейрин шегьер

Дербентдилай алатайла, Ростов-Баку ракьун рекьин эрчIи пата (Белиждинни Дербентдин арада) гьалтзавай сад лагьай станция Араблинская я. И тIвар адал гьикI акьалтайди я? Вуж я Араблинский? И кардин гьакъин­дай къадим шегьердин тарихдин музейра ва ктабханайра са бязи делилар ава. Хейлин малуматар заз вичихъ галаз хьайи суьгьбетда шегьердин тарих чирунал машгъул ксарикай сад тир журналист Гьажи Нажафовани гана.

Урусатдин пачагьлугъдин армиядин военачальник, генерал-лейтенант Балакиши Араблин­ский къадим Дербентдин тарихда вичин тIвар тун­вай ксарикай сад я. Вили­кан Бакинский губер­ния­­дин Закатальский уезддин Джар тIвар алай хуьре 1828-йисуз дидедиз хьана­тIани, адан уьмуьрдин лап чIехи пай Дербентдихъ галаз алакъалу я. Ингье, вучиз ятIа.

Лап гъвечIи яшара авайла ди­де-бубадикай магьрум хьайи Ба­ла­­­­кишиди Тала хуьре яшамиш жез­­вай халудин-пачагьдин ар­миядин подполковникдин хизанда тербия къачуна. Адан куьмек­далди ам Санкт-Петербургдин кадетрин корпусдизни кьабулнай. КIе­лунар акьалтIарайла, гада Дербентдиз атана ва ина ери-бине кутуна.

Вахт атайла, Балакиши Дербентда девлетлу ксарикай сад тир Алипанагь-беган руш Бичедал эвленмиш хьана.

Лагьана кIанда хьи, Балакиши Араблинскийди а вахтара кьиле­ фейи вири женгера иштиракна — Крымдин дяведа (1853-1856-йисар), Хивинский походда (1873-йис), Урусринни — туьркверин дя­ве­да (1877-1878-йисар).

Саки 50 йисан вахтунда пачагьдин армияда къуллугъна, гзаф кьадар шабагьриз, гьа жергедай яз, тIвар кхьенвай къизилдин къилинждиз ва Аннадин ордендизни лайихлу хьайи Б.Араблинский, генерал-лейтенантдин чинда аваз, отставкадиз экъечIна.

Дербентдай ракьун рехъ тухудайла, пачагьди шегьердивай са кьадар кьибледихъ, генералдин мулкунин патав станция эцигун ва, генералдин лайихлувилер гьисаба кьуналди, аниз Араблинскийдин тIвар гун эмирна.

Балакиши Араблинскийдихъ туькIвей хизан авай. Ада вичин хва Жагьангираз ва пуд рушаз светский образование гана.

ЧIехи несилдин векилар тир дербентвийрин рикIел машгьур генерал Балакиши Араблинскийдин ва адан хизандин гьакъиндай хейлин делилар алама. Абурукай виридакай рахайтIа, газет­да ге­гьенш чка кьада. Ам яшамиш хьайи кIвалел дербентвийри мемо­риальный кьул алкIурнава. Ше­гьердин “Къирхляр” сурара, са вахтара Дербент идара авур Тути-Бикедин мавзолейдин патав ге­не­ралдин, адан уьмуьрдин юлдашдин ва чIехи рушан сурарни ава.

Балакиши Араблинскийдин езне, вичин вахтунда Бакудин машгьур миллионер Зейнал-Абди Тагъиева вичин харжидалди “Къирхляр” сурарал къванцин гьасар чIугуна ва анал къаравулни тайинарна. А цларин гзаф чкаяр гилани, тарихдин ивирар хьиз, сагъдиз ама.

Чна винидихъ къейднавайвал, женгинин генерал Балакиши Араб­линскийдин баркаллу уьмуьрдин рекьикай, адан хизандин кьис­­метдикай делилар гзаф ава. Чи ватанэгьли С.Султанован “Дер­­бент ва дербентвияр” ва “Дербент. Арадал атунин тарих ва ге­­гьенш хьун” ктабра генералдин гьакъиндай иллаки гзаф кхьен­ва…

Нариман  Къарибов