Эхь, гьуьрметлу кIелзавайди, чи багъри “Лезги газетдин” алай йисан 2-ноябрдин 44-нумрадай Нариман Ибрагьимован “Виле такун” макъала кIелайла, заз зи къелемдин дустунин, бажарагълу журналистдин ва заридин чIехи макъаладикай хкатзавай жуван веревирдериз гьа ихьтин кьил гун меслят акуна.
Лезги музыка, мани ва макьам авай гьалдикай икьван чIавалдини кхьенвайди я. ЯтIани Нариман Ибрагьимова и важиблу месэла газетдин чинал мад сеферда дериндай веревирдна, анализ гана гъун, зи фикирдалди, лап хъсан кар хьана. Сагърай вич.
Шаир хьиз зун музыкадални, манийрални гзаф рикI алай кас я. Концертра, мехъеррик ва чIехи межлисра манияр лугьузвачтIани, жува-жуваз кьилди ва я дустарин арада мани лагьайла, зи пашманвал алатзава. Эхь, инсандин сефилвал, сугъулвал алуддай чIехи, зурба къуват я мани!
Медениятдин, эдебиятдин, халисан музыкадин ва манидин къадир авачир са бязи ксари (за абурун тIварар кьадач, “Виле такун” макъалада лагьанва) бажарагълу манидаррин, халисан устадрин, кьилди къачуртIа, Фаризат Зейналовадин бажарагъдиз кутуг тавур къимет гун рикI тIар жедай кар я. “Ада (Фаризата) манияр лугьудай къайда персериз, азербайжанвийриз ухшарди я» кхьенва Интернетда Шамил Муртузалиев лугьудай “ватандашди”. Хьурай ман! — жаваб гузва за. Азербайжанвияр лап ата-бубайрилай чаз мукьва, къунши халкь я. Гьавиляй, кьве халкьдин музыкани манийрин везинарни са бязи дуьшуьшра сад-садак какахьнава, сад-садаз ухшар я. Азербайжанвийрини чпинбурухъ галаз санал чи, яни лезги манияр, макьамар, везинарни ишлемишзавайди чизвач жеди “интернетдин баянчийриз”. И барадай лап гьа жуваз хъсандиз малум тир са кьве мисал гъида. Азербайжанрин машгьур манидар Нисе Гасымовади гьар сеферда лезги чIалалди “Ай алагуьзли” мани лугьудайла, зи рикI жуван элдал дамах авунин гьиссерив ацIузва. Азербайжанви чIагъанчи руш Гызханум Гулиевади чи гьуьрметлу шаир ва композитор Асеф Мегьманан “ЦIийи Къуруш” кьуьлдай макьам чIехи устадвилелди тамамарзава.
Дугъри я, чи хейлин манидарри — Фаризат Зейналовади, Суьлгьият Гьажиевади ва масабуру, жуван багъри лезги чIалал хьиз, шаркь патан, иллаки азербайжан халкьарин чIаларални манияр лугьузва. Маса уьлквейрин халкьарин чIаларни, манияр чир хьун, тамамардай устад хьун кьилин винизвал, бажарагълувал тушни мегер!
Гаф кватай чкадал лугьуда. Эхиримжи вахара чи лезги патара чпихъ я кутугай сес, я мани лугьудай устадвал авачир “манидарарни” гзаф хьанва. Манийрин “ЧIаларни”, “музыкани” чпи “туькIуьрзава”. Мехъерик, концертра, межлисра, гьатта махсус кассетаяр ва клипарни авай ахьтин “манидаррин” авачир сес, музыкади бамишарзава. ЧIалахъ хьухь, гьуьрметлу кIелзавайди, шегьердин маршруткада аваз фидайла, шоферди кутур кассетадай заз са “манидардин” (лезги) “манидай” ихьтин гафарин ванни хьана: “Я руш, зун куь кIвализ фейитIа, вун дидеди заз гудатIа, тахьайтIа зун рекьида…” ва икI мад. Гафарни “манидардин” вичинбур, тир кьван.
Белки, лугьуда за, Ш.Муртузалиеваз ва гьам хьтинбуруз, гьа ихьтин “лезги манияр” хуш ятIа?
Нариман Ибрагьимова вичин макъалада гьахълудаказ лагьанвайвал, гьатта чи машгьур, халкьдиз кIани, чпихъ къешенг сес авай манидаррини концертра, мехъеррик ва межлисра фонограммаяр ишлемишзава, чпиз азият гузвач. ИкIни дуьз туш. Чаз тIебии сес, урусри лугьудайвал, “чан алай музыка” хуш я.
Генани са месэла. Чи са бязи манидарар, сегьнедиз экъечIна мани лугьудайла, гагь и патахъ, гагь а патахъ элкъуьриз, микрофондихъ галаз кикIизва. Килигдайбуруз, яб гузвайбуруз и кар хуш туш. Мани лугьунихъни, манидарди сегьнеда вич тухузвай тегьердихъни низамлувал, меденивал хьана кIанда эхир.
Лап гзафбуруз хьиз, зазни чи машгьур пешекар ва гьакIни гьевескар композиторрин хатур-гьуьрмет гзаф кIанда. Къенин юкъуз са патахъайни куьмек авачир абуру чпин яратмишунралди искусство ва меденият вилик тухузва. Амма са кар ава: композиторри бязи вахтара гьа са авторрин чIалариз — музыка кхьизва. Чахъ чпин теснифар везинда туниз лайихлу ва везиндал къвезвай маса шаирарни авайди рикIелай ракъурна кIандач, яратмишунра са гьихьтин ятIани таниш — билишвилиз, мукьва-кьиливилиз ва хала-хатурриз рехъ гана кIандач.
“Виле такун” макъалада Нариман Ибрагьимова композиторриз, манидарриз, яратмишдай вири ксариз материальный такьатрин жигьетдай куьмек гунин важиблу ва тIал алай месэладални фикир желбнава. ГьикI хьи, и кар себеб яз абурухъ чпин бажарагъ тамамвилелди къалурдай мумкинвал авач. Чпихъ мумкинвал авай гьар са касди, иллаки чи варлу лезги рухвайри абуруз куьмекар гана кIанда. Мергьяматлувилин фондарни гьа иник акатзава. Материальный жигьетдай гьикьван четин ятIани, яратмишдай ксари чпин фондарни, гьар сада вичелай алакьдай пай кутуналди, тешкилайтIа, сада-садаз куьмек гайитIани, пис жедач.
Эхь, яратмишдай интеллигенциядихъ, дердияр гзаф — абурун гьарайдиз гьай лугьудай ксар тIимил ава. Гьелелиг тIимил. Хъсанвилихъ дегишвилер жедайдак умуд кутазва. Яраб манидарри, музыкантри чпи вуч лугьудатIа?
Нариман Къарибов
