Аламатар тIимил гьалтдач уьмуьрда. Виликрайни гьакI тир, гилани — гьакI. Амма гила абур кьадарсуз гзаф хьанвайди хьиз я. Са арада аквада хьи, къаргъади катраз акьулар гузва, михьивилер гьикI хуьдатIа чирзава…
Кализ -чвак, кицIиз — самар вегьезва… БалкIан — алухрик, лам пурарик кутазва… АцIай кандуда гьатай кьифре кац кIвалерай чукурзава… Илимдар алимдивай сагъариз тахьай азар теспягь тупIарай вегьезвай фалчиди сагъарзава… Йифди чуьнуьхзава, югъди гунагьрилай гъил къачу лугьуз, Аллагьдиз ялварзава… Арифдар Сулеймана ихьтин крар акурла лагьана жеди:
Филдилай вич кьуна чIехиз,
Тежер парар кIулал эхиз,
АтIа кьил таквадай рекьиз
ИкI кIевиз зверун жеда кьван…
Гьа ихьтин шартIара са тама, жанавурни, севни кьулухъ туна, сердервиле Чакъал хкязава. “Гзаф кIарарайни кIамарай экъе-чIайди я! Гьакьван чирвал, гьахьтин дилавар мезни ава! Пагь, са тадияр, атайвалди, ада инавайбуруз гана хьи! Къабанри чпин кьил къахкъажна! Ламари сивер ахгална! Къаргъайри чпин мукар дегишарна!.. И чи крар акуртIа, чи кьилелни хар къурда,- тагькимарзава яб гузвайбур кьуьзуь Мастана. — Чна гьамбарар хуьдай чкадал куьчеяр хуьзва…”
Чакъалдин тIвар вирибурун сивера гьатна: “Жанаби Чакъал Чакъалович!..”
Хабарриз яб гайи парабур чпин регьберар авачиз амукьна. Муьнуьгъар санихъ, хундузар масанихъ, машахар генани яргъаз катна. Къуьрерини кьуьгъуьрри, гьамиша хьиз, са артух кьил хкажнач. Чпин зегьмет чIугун давамарна. Чакъал Чакъаловичан дилмажди абуруз лагьана: “Куь далудихъ зун гала! Зегьмет чIугу гьамиша хьиз. Къайда-низам чIурайдан дуван за аквада!.. Зи далудихъ Гьам галайди квез чир хьухь!.. Гьам вуж ятIа квез чизва!..”
Зегьметчи факъирри чпин фикир винел акъуднач, амма рикIяй лагьана: “Валай виликни чи патав “векилар” тIимил атайди туш. Чун галазни, галачизни вирибур, чпин крар туькIуьриз, хъфейди я. Ви рикIик вуч кватIа низ чида… Атанвайди чакъал я, тарифар — филдинбур!..”
Чакъал лагьайтIа, къунагълухра къекъвезва, коррупциядиз акси крар веревирдзава.
— Я Чакъал,- эгечIна чIехи сикI суьгьбетдив.- Ихьтин бахт мад ваз бажагьат ахквадайди я. Чаз, сикIеризни, вун хьтин сагьиб бажагьат кьисмет хъжеда. Чи меслят: вуна ви, яни чакъалрин, килфет артухара, кар алай жилавар жуванбурув вице, виринра… Кьилинди, ви гаф вине жеда. ИкI амукьда вун Чакъал Чакъалович яз яргъал вахтара. Ви кьилелай тIветI фидач, ви мецелай виртни верч кими жедач. СикIеринни чакъалрин ара чIур хьайиди туш садрани. Инлай кьулухъни гьакI я. Чи садвили Фил хтайтIани кIудда. Вуна анжах тарифдиз худ це. Чнани куьмекда. РикIел хкваш Малла Нисредин. Вичин ламраз аялри тади гурла, ада “Агъа кIама къенфетар пайзава, куьн гьаниз алад!” лагьанай. Са арадилай хуьруь гьанихъ чукурна. Малладини, “къенфетар гузва жеди” лагьана, гьанихъди чукурнай… Тарифди инанмишарда вири…
Кар алайди ина къал-къиж тахьун я. Асландини, белки, вилив хуьзвайди гьа кар я. Адаз и чи патариз акъатдалди крар, къайгъуяр тIимил авани? Мукьвал-мукьвал жув алад адан патав. Фидайлани гьакI фимир… Чна куьмекда…
“Валлагь, СикI туш, са затI я! — фикирна Чакъалди. — Дуьз меслятар я дилмаждинбур…”
Чакъал Чакъаловича гежел хъивегьнач. СикIериз вири чарар туькIуьрна, гьарнихъ векилар ракъурна. Кьилинди, “крар бажармишдайбур” жагъурна. Чебни, асул гьисабдай, гьа вичиз ухшарбурукай.
Йикъарикай са юкъуз СикI лугьудай дилмажди Чакъал тагькимарда: “Вара-вара вун чакъал тирди чириз тахьуй. Вуна ви тIул — иллаки йифериз къув ягъун рикIелай алуд…”
Вахтар фена. Акуна-такуна Чакъалдин тариф вири газетризни телеканалриз чкIана.
“Ви рейтинг винева!” лугьузва гьар гьалтайла сикIери. “Вуна парабур кьулухъ тунва!” тарифна машахри чпин нубатдай. “Иллаки хъуртарал кьурай зангар, куьгьне кIарабар, келлеяр ахквазмач. Вечрен текьедин, яцран лакадин ни хквезмач», тарифна ламарини…. Идахъ галаз базарда какаярни , некни, якни бегьем къиметлу кьит затIариз элкъвена. Базар — чакъалринди, савда — сикIеринди, къуллугъар — жанавурринни северинбур…
ЯкIа-чIарчIе гьатай Чакъалди вичин жуьре планар туькIуьрна. “Къал квай керекулар, тарашчи чинеругар тамай катнава… Муьнуьгърин жинс хкатна, кьифер квахьна… ЧIехи угърийрин гъиле вири мумкинвилер вуганва. Гила закай садни къана рахадач… Асландиз кIанзавайдини ина секинвал тир… Акуна зи тухумризни Аллагьдин патай са экуьвал!.. Квахьна чи гарданрин шуькIуьвал!..
Алатна Чакъалдин рикIелай вич чакъал тирдини. Садра йифен духандай тамун къерехдиз экъечIай ада, туьтерин пас рекьиз кIанз, къув яна. Чакъалдин сес хуьруьн кицIериз хьана. Гьасятда са гурулта атана акъатна…
“Яъ, — лагьана абуру, — им чна “Импортный Аслан я” лугьуз, идан тарифриз яб гуз, адетдин тамун чакъал я хьи! ТIуьрди иливариз тежезвайди! Яхъ ам садра, къалурин виридаз вуч ятIа!…”
Заз чидач, амай чакъалри вучнатIа… Идан хам Аштерхандин базарда лап багьа къиметдай маса гузвай лугьуда…
Зи рикIел генани арифдар Сулейманан гафар хквезва:
Вичихъ намус, ар авачиз,
Гъиле я пайгар авачиз,
Пагьливан яз тIвар авачиз,
Телдин симел къугъваз кIанда…
Вуч хъсандиз лагьанвачни! Амма квасаяр пагьливанрин чкадал хкажиз алахъун гьинай атай тIул ятIа?..
Мерд АЛИ
