И йикъара чи дуст, санал са йисара ДГУ-дин филологиядин факультетда кIе­лай, адалай кьулухъни сих алакъаяр хуьзвай, чи газетдин амадагрикайни сад тир  Нажмудин  Кьадиевич  Шихнабиеван  70 йис тамам жезва. Яратмишзавай кас патал им лап чрай эсерар кIелзавайбурун суфрадал гъидай, кутугай вахт я.

Нажмудин Шихнабиевни гьакI я. Ада уьмуьрдин гьар са уламдин писни хъсан, эниш-хуш  вичин рикIелди гьисснава. Лап аял яз кьилелай буба алатай хци гегьенш, адлу, экуь уьмуьрдихъди, датIана умудрин эрк кваз, еримишиз хьана.

Хайиди тир Шихидхуьре (Сулейман-Стальский район) юкьван школа, Махачкъалада вуз акьал­тIар­на, ада вичин вири уьмуьр ва алакьунарни акьалтзавай несилриз дидед чIалай ва литерату­радай дерин чирвилер гуниз ва абурук ах­лакьдин виниз тир ерияр кутуниз бахш­на.

Ам гилани школадин ва хайи райондин кар алай муаллимрикай сад я.

Амма писатель-гьикаятчи яз, ада республикадин дережада вичин тIвар сейли авунвайдал шак алач. Лезги кIелзавай­бу­рув адан “Куьредин билбил”, “Мехъер”­, “Уьмуьрдин декьикьаяр”, “Куьредин ала­ма­тар” ктабар, цIудралди хъсан очеркар, къаравилияр, шиирар, басняяр, маса эсерар агакьнава.

Зи фикир я, Шихнабиеван яратмишунрин алем гьелелиг ахъай тавунвай сандух хьиз я. ГьикI хьи, ада гьеле мектебда амаз кхьизвай.

Даггосуниверситетда кIелайд­а­лай кьулухъ ада урус ва лезги чIа­ла­рал вичин­ къелем ахтармишзава. Гьам гьикаятда, гьам шииратда, гьам критикада, публи­цис­тикада ада вичин мумкинвилер раижзава. Амма а затIар майдандиз акъудиз садрани тади къачур кас туш. Им хъсанвал яни, писвал яни, завай лугьуз жезвач. Амма са кар чида: Нажмудин Шихнабиеван яратмишунрал, бажарагъдал чи гьикаятдин лап нуфузлу векилри кьарувалзавай. Абурун жергеда “Дуствал” альманахдин редакторар хьайи Межид Гьажиев, Буба Гьажикъулиев, Даггиздин редактор Мурадхан Шихвердиев, писатель Абдулбари Магьмудов, маса ксар авай. Межид Гьажиев иллаки жегьил бажарагърин — гьикаятчийрин амадаг тир. Адаз М.Шихнабиева гьикаядин сюжет туькIуьрунин, ам ачухарунин кьетIен­вилер, чIалан михьивал ва девлетлувал (рангаралди, ибарайралди) хуш тир. Жегьил писателрин гзаф совещанийрал чи секциядин руководитель хьайи чIехи устадди жегьил авторрин­ тереф хуьдайвал, абур руьгьламишдайвал зи ри­кIе­­лай садрани алатдач.

Н.Шихнабиеван саки вири ктабриз за рецензияр гана, хейлин новеллаяр зи гъилелай газетдин чинрал атана. Абурукай гьар сада кIел­дайбурун патай еке итиж (ин­терес) арадал гъайидини зи рикIел ала­ма. А эсеррин арада “Бубадин дур­кIун”, “Дидедин гьарай”, “КIва­лин референдум”, “Кьилерикай баллада” ва масабур ава. Абур уьмуьрдин лап важиблу месэлайриз талукьбур я. Кьилин месэла — инсан ва инсанвал хуьн…

Гьикаядин эсер кIелдайдаз мукь­ва ва хуш ийизвайди, сифте нубатда, адан ху­до­­жественный чIалан парча я. А затI “ху­ру­нин”­ жигьетдай Н.Шихнабиев устад тирди адан гьар гьи шей кIелайтIани успат жеда.

“Я кIвал къени хьайи Рамалдан, чи кьведан дердерни сад хьайила, дарман жагъи­да. КIанзавайди садра кардик кьил кутун я…”

(“Виш манатдин савда” гьикаядай).

“Захъ кьве дуст ава: Успат ва Къуд­­рат.­ Зи тIварни за квез лугьун — Пудрат­. Дус­тар тушир гьа, лап къене­вай рикIер хьтинбур!..”

(“Пудни пудкъанни кьвед…” гьикаядай).

“Цава цIун ялав къекъвезвай гатун са юкъуз зи патав са мус ятIа­ни, са гьи­на ятIани, са гьикI ятIани цен галу­кьай хьтин мукьва-кьили, мадни ачухдиз­ лагьайтIа, вичиз хийир авайла, зи кIе­­ви яр-дуст жедай са хванахва ата­на…”­

(“Импортдин туфлияр” гьикаядай).

Заз чиз, и гъанвай куьруь кIусарини чаз Н.Шихнабиеван чIалан кьетIенви­ле­рикай хабар гузва.

Гьикаятчидин устадвал ада вичин эсеррин сюжет (агьвалатар кьиле фин) ачухунихъ галазни алакъалу я.

Н.Шихнабиеваз алазни-алачизни агьвалатар яргъи авун, лугьудайвал, рахунрик “артухан яд ктун” хас туш. Гаф вичин чкадал лагьайла, адахъ къуват ва метлеб жезвайди я. Чун адан вири эсеррикай рахазвач. Чи вилик “Угърийрикай угъри” тIвар алай гьикая ква.

Месэла акI кьиле физва хьи, кьилин игит вичин къаршида авай угърийрал гьикI ха­барсуз йифен тама гьалтнатIа, гьакI абурун тахсиркарвални дуьздал акьалтзава. Итимар кIвализ тахтайла, абурун факъир па­пар, къекъвез, тамуз акъатна. Ина, тIуь­на-хъвана, кефиник квай уюнбазар гьакъи­къи кьегьалди желеда тунваз хьана. Гьа чпи тIуьр жунгавдин чкадал тевледа еперив кутIуннаваз.

Ингье гьикаядин эхир: “Са ара фейила­ куьчедай винелди ажайиб са десте атана. Вилик Къурбанан паб квай. Ада, гъи­ле крчара тунвай еб аваз, зи жунгав, гуьгъуьна — Мегьтеран паб, Сеферан кIел хкизвай, эхирдайни — кьве хъуьчIуьк Мегьамедаз хкизвай кьве къаз кваз, Мацадин паб.

Са арадилай абур куьчедай агъуз, кьилер куьрснавай гъуьлерни галаз, халкьдин тфу гуьгъуьна аваз, хъфена…”

Ингье, месэла — угъривал негь авун — пи­сателди вичин эсерда гьикI гьялзава­тIа. Гуя акI я, садални са гужни акьалтзавач. Вучиз лагьайтIа, кхьенвай тегьер кIел­дай­дал залан пар эциг тийирди я. Са касни герек авачир хъутIалра твазвач, гьарма сад вичин чкадал ала ва герек вахтунда макьсаддивни агакьзава…

Вичин вири уьмуьрда хайи хуьре кIва­лахиз ада лап хъсан аялар тербияла­мишна.­

Идалайни башкъа, ам районда ва республикада кьиле физвай важиблу вири ва­къиайрин шерикчи ва иштиракчини я. Месела, Кьасумхуьрел “Куьредин ярар” культурадин центр тешкилунин кьиле хьайи ксарикайни сад гьам я. Гилани анин активный иштиракчи хьунал ада дамахзава.

Лезги чIалан ва литературадин гзаф мярекатрал ам вичин фикир-акьалтIай дуьз къиметар гваз экъечIда. Хейлин учеб­никрикни методикадин пособийрик адан пай ква.

Чна чи дустуниз ва амадагдиз агакьнавай дережаяр рикIин сидкьидай мубаракзава:

Гьам Къубада, гьам Куьреда

Ви тIвар я сейли.

Кьиле твах рехъ гьа жуьреда

Крарив ферли.

Икрамзава ваз рикIивай

КIелчийри, устад.

Зайиф тахьуй са чIавузни

Ви теснифрин дад…

Мердали Жалилов, литературадин отделдин редактор

Агъадихъ чна Нажмудин Шихнабиеван къелемдикай хкатнавай са шумуд эсер кIелзавайбурун фикирдиз гъизва.

Гатфар къведа

— Туьквенрай як, гъери гьатзамач, — наразивал ийизва гьакимдиз рабочийди.

— Исятда вири уьлкведа дарвал ава, амма са кьвед-пуд йисалай туьквенар абурай ацIуда.

— Таллонрай шекерни гьатзавач…

— 2000-йисуз чаз шекер вутIдатIа чир жедач­.

— Запунарни…

— 2010-йисуз абур пулсуз гуда.

— Аялриз тетрадар…

— Абур мад герек амукьдач — гьар садахъ компьютерар жеда.

— Яслида нек авачиз кьве гьафте я…

— 3070-йисуз чахъ некIедин вацIар жеда. ВацIарал — виртIедин кьечерни.

— Куьрелди, рекьимир цIегь — гатфар къведа, тушни?

— Гатфар къведайдахъ зун кIевелай инанмиш я.

— Эгер акьван чIавалди цIегь кьейитIа, вуч ийида?

— ЦIегь кьейитIани, гатфар къведа хьи, къведа!­

* * *

Дидеди рушаз лугьузва:

— Чан руш, а тIили къвезвай чкадик са затI кутур.

Руш кIвализ хъфена, экъечI хъувуна.

— Вуна кутунани, чан руш?

— Эхь, диде.

— Вуч кутуна, бала?

— За маша кутуна, диде!

— Вуч маша? — хъел къведа дидедиз.

— Бес вуна са затI кутур лагьаначирни, я диде? Бес машани са затI тушни?

Гьер хьайи хеб

Мислимаз вичиз са акьван югъ акур кас тушир, иниз килигна ада вичин хва харуз хуьзвай. Школада хъсан кIелзавачиртIани, бубади хва “ашкъиламишзавай”. Гагь ада хциз велосипед къачудай, гагьни магнитофон, гагь “импорт”.

Са юкъуз папа лагьана: “Валлагь, Мислим, гада хъсан вердиш жезвач. Школани куьтягьдалди хъунрик акатнава”.

— Вун лал хьухь, паб. Ваз зи хцикай са куьнуькайни хабар авачир хеб хьана кIанзавани? Вичиз гьикI кIантIа, гьакI авурай!

Папа чуькьни авунач. Са варз алатна. Нянихъ хьракай хтай папа айвандик ярх хьанвай итимдиз айгьамдалди лагьана:

— Къарагъ, къарагъ, воспитатель. Вини чIу­рал ярх хьанвай “гьер” хкваш…

* * *

Начагъдан патав атай яшлу миресди лу­гьуз­ва:

— Ви руьгь секинарун, кьилин тIал атIудай запаб кхьин ва вун кIвачел акьалдарун патал за пака Малла Мегьамедни жерягь Мислим кьведни гъида.

Азарлуди тарпна кIвачел акьалтна.

— Вун гьиниз я? — теспача акатна миресдик­.

— Заз а гьуьрметлу фекьини, я жерягьни инжиклу ийиз кIанзавач. Абур татун патал зун исятда жуван руьгьни секинардай, кьилин тIал­ни атIу­дай, жендекни сагъардай чкадиз фена хкведа.

— Ам вуч чка я.

— Ам Мисридин духан. Кьве виш грамм галукьайла руьгьни вичин чкадал хкведа, кьилин тIални жегьеннемдиз фида, жендекни дагъдин са раг хьиз жеда.

— Жеда, жеда, мирес. Анжах са арадилай а жендекдивай буш чувалдивай хьиз тик акъвазиз хъжедач.

СикI алцурарай цицIиб

ГьикI ятIани гишин сикIрел гьалтда са цицIиб.

— Гила за вун неда, хъипи кваркал, — лагьа­на сикIре.

— Я сикI, — лагьана цицIибди, — са гъапавай туьк кьван вуна закай вуч неда? Вуна зун ахъая, за фена зи диде-буба гъида. Абур лап гъеридин кьечIер хьиз ава.

“Дугъриданни, за цицIибдин гьи чка неда? — фикирна сикIре. — Белки, и ахмакь цицIибди абур гъин, ахпа за абур пудни санал неда”.

СикIре цицIиб ахъайна. ЦицIиб гьасятда симерин сеткадай гьаятдиз хъфена.

— Эй ахмакь сикI! Бес вуна вун садавайни алцурариз жедач лугьудай хьи! Им гьи девир я, я авам? Чаз диде-бубаяр авани мегер? Чун инкубатординбу