Экономика вилик тухунин карда са бязи четинвилер гьалтзавай алай девирда и хилез инвестицияр, чпихъ и барадай чIехи мумкинвилер авай кьилдин ксарин, бизнесменрин пулдин такьатар желбунихъ зурба метлеб ава.
Уьлкведин ва чи республикадин гзаф чкайра хьиз, и важиблу месэладиз Дербент шегьердани йисалай-суз кьетIен фикир гузва. Инвесторрин куьмекдалди, абуру лайихлу пай кутуналди (Сулейман Керимов, Имам Яралиев, Зиявудин Мегьамедов, Мегьамед Садулаев ва масабур) къадим шегьерда промышленностдин цIийи карханаяр, туриствилин комплексар, агьалийри ял ядай ва чпин сагъламвал мягькемардай чкаяр арадал къвезва.
Ингье и барадай са шумуд мисал. Шегьерда вири уьлкведа машгьурди тир консервиярдай комбинат кардик квайла, гьа и карханадихъ гьазур продукция тун патал лазим къапар (картондин ящикар) гьазурдай махсус цехни авайди тир. Амма, гьайиф, комбинат агал хьайила, Дагъустандин консервиярдай са жерге маса заводризни картондин ящикар рекье твазвай и цехни чкIана.
Шад жедай кар я — алатай йисуз гьа и цех хьайи чкадал къадирлу ксари кьве жуьредин гипсокартондин листер гьазурдай кархана ишлемишиз вахканва. Суткада пуд агъзур квадратный метр продукция акъудзавай и цIийи карханада 50 кас патал кIвалахдин чкаяр хьанва.
Карханада гьасилзавай гипсокартондин листерин ери хъсанди тирвиляй анин иесийриз (инвесторриз) неинки са чи республикада, гьакI уьлкведин маса чкайрани продукция маса къачудай муьштерияр жагъанва.
Мукьвал тир вахтара цIийи карханада гипсокартондин листер (кьулар) патал алюминийдин профилар ва са жерге маса шейэрни акъудун фикирзава. Шак алач хьи, и карди ана кIвалахзавайбурун кьадарни хейлин артухарда.
Малум тирвал, алай вахтунда Дербентда ципицIар кьабулдай ва гьялдай кьве чIехи, чи республикадилай къерехрани тIвар-ван авай кархана — газ квай чехирар гьасилдай завод ва коньякрин комбинат кардик ква. Абурухъ чпин уьзуьмлухарни ава ва асул гьисабдай чпин хаммал гьялзава. Эхиримжи кьвед-пуд йисан делилри къалурзавайвал, Кьиблепатан Дагъустандин са бязи районрин уьзуьмлухра битмишарзавай бегьерар гагь-гагь, Дербентдилай элячIна (ана хам-мал кьабулун четин жезвайвилиз килигна), Избербашдин ва гьатта Къизлярдин заводриз тухуниз мажбур жезва. Дербент, Мегьарамдхуьруьн ва Сулейман-Стальский районрин мулкара уьзуьмлухрин майданарни гегьенш жезва, цIийи уьзуьмлухар кутазва.
ГьакI тирвиляй Дербентда чехирринни коньякрин генани са завод эцигунин лазимвал арадал атана. Шад жедай кар ам я хьи, инвестицияр желбуналди цIийи завод эцигунин кIвалахар гежелни вегьенач — алай вахтундани абур йигин еришралди кьиле тухузва. Эцигунардайбуру ва инвесторди хиве кьазвайвал, алукьнавай 2018-йисуз цIийи заводди ципицIар кьабулда ва гьялда.
Къейдна кIанда хьи, заводдин территорияди санлай къачурла 5,2 га, кьилдин касдин инвестицийри 1200 миллион манат тешкилзава. ЦIийи карханада дербентвийриз 130-дав агакьна кIвалахдин чкаяр жеда.
Къадим шегьерда агьалияр (пассажирар) патални къулайвилер яратмишун рикIелай алуднавач. Шегьердин автопаркар йисалай-суз цIийи жезва, вири къулайвилер авай автобусралди ацIузва. ИкI, кьилдин ксарин инвестицияр желбуналди, алатай йисуз “Форд”, “Пежо”, “Газель Некст” ва “Мерседес” маркайрин цIийи 54 автобус къачунва ва абур шегьердин къенепатан маршрутра ишлемишзава. ЦIийи автобусар маса къачунин барадай анжах тек са эхиримжи кьве йисуз 48 миллион манат кьилдин инвесторрин такьатар харжнава ва и кар алай йисузни давам жеда.
Шегьерда инвестицияр желбуналди эцигнавай здравоохраненидин са жерге идараяр, ресторанар ва мугьманханайрин комплексарни арадал атанва. “Здоровье”, “Медэлит”, “Моряна”, “Хаял” ва “Яру елкенар” комплексар гьа ихьтинбурун жергедик акатзава.
Чпин пулдин такьатар харжуналди Дербент шегьердин экономика вилик тухуник лайихлу пай кутазвай карчиярни авачиз туш. Абурукай садни шегьердин собранидин депутат Исмаил Шекералиев я. Са шумуд йис инлай вилик и бажарагълу карчиди вичин харжидалди шегьерда спортдин комплекс эцигна. Кар анал ала хьи, акьалтзавай несил спортдин гзаф жуьрейрал машгъул жезвай ва республикадилай къерехрани турнирра, соревнованийра иштиракуналди жаванри агалкьунар къазанмишзавай спорткомплекс мергьяматлу карчиди вичин патай шегьердиз багъишнава.
Бажарагълу инвестор ва карчи И.Шекералиева эцигна алатай йисуз кардик кутунвай алишверишдин комплексдани 200 касдилайни гзаф дербентвийриз кIвалахдин чкаяр хьанва.
Ихьтин мисалар мадни гзаф гъиз жеда. ГьикI хьи, къадим шегьер вири рекьерай машгьурди хьун патал чалишмиш жезвай инвесторрин ва карчийрин жергеяр къвердавай къалин жезва. Шегьерда абуруз хъсан шартIарни яратмишнава.
Нариман Къарибов
