Халис духтур

Алай вахт ахьтинди хьанва хьи,  вичин кар чизвай, гъавурда авай, азарлудав инсанвилелди, къайгъударвилелди эгечIзавай духтуррин гъилик акатун азарлуда вичин бахт яз гьисабзава. Вучиз лагьайтIа исятда больницайрани, поликлиникайрани, медицинадин хсуси центрайрани тупIал, пешедикай хабар авачир, диагноз эцигиз, гьатта дуьзгуьндиз рабни ягъиз тежезвай, давление алцумиз течизвай “лацу халатар” алайбур пара я.

Редакциядиз зи патав атай  мукьва-кьили Эрзи Жафаровади (Дербентдай меркездиз атун кагьулни хьанач касдиз) тарифлу, халис Лукьманал Гьаким хьтин духтурдикай ихтилатна.

— Алай вахтунда начагъбур гзаф ава, — лагьанай Эрзиди. — Заз абурузни халис духтур алай чка чир хьана кIанзава. Фена адавай чпиз куьмек къачудайвал, чеб пара кIе-ве­ра тун тавуна, сагъардайвал. Ам тахьанайтIа, фадлай  зи “нехир хтанвайди” тир, — зарафатарни ийизва мугьманди. — Ада, зун хьиз, азардин­ къармахрай ахкъудайбур гзаф я.

Неинки духтурдихъ, гьакI вичин пешедал рикI алай, агалкьунривди кIвалахзавай, обществодиз менфят гузвай устад касдихъ галаз таниш хьун хъсан кар я. Ахьтинбур гь­икьван гзаф хьайитIа, уьлкведин, халкьдин крарни  вилик фида.

Эрзи Жафаровади ихтилат авур духтур-эндокринолог Арсен Мевлуьдинов Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрал дидедиз хьана. Хуьруьн юкьван школа куьтягьай жаван 1999-йисуз Дагъустандин государственный медакадемиядик экечIна. Лугьун лазим я хьи, Арсена кIелуниз, инсандин бедендин гьар са орган, нукьтIа, адак акатзавай азарар ва абур вучиз акатзавайди ятIа, гьа шартIар, гьалар чируниз гзаф фикир гана. Курсуна авай са бязибуру хьиз  азад вахт кафейра, пивбарра, куьчейра ваъ, библиотекадин залра акъудна. Устад, тежрибалу алимри, духтурри гузвай лекцийрикай, семинар­рикай, азарханайра тухузвай тежрибадин тарсарикай кьил къакъуднач. Нетижада сессиярни агал­кьунралди вахкана, преподава­тел­рин, деканатдин патай вичиз ма­йил­вал, гьуьрмет къазанмишна.

2005-йисуз А.Мевлуьдинова академия акьалтIарна ва эндокринологиядай интернатурада алава чирвилер, вердишвилер къачуна. Жегьил­ пешекар Дербент шегьердин 1-нумрадин поликлиникадиз кIва­ла­хал кьабулна. Кьве йисуз ада вичин­ везифаяр намуслувилелди, азарлуяр рази яз амукьдайвал кьиле тухвана. Кьилинди, касди вичин пешедиз авай кIанивал,  вафалувал, азарлуяр сагъар хъувунихъ авай гьевес, къаст къалурна. И кар лазим ксариз акун тавунани амукьнач. 2009-йисуз Арсен Мевлуьдинов Дербентдин центральный больницадин эндо­кринологиядин отделенидин заведующийвиле тайинарна ва къенин юкъуз­ни и везифа лайихлувилелди давамарзава.

— Уьмуьрдин кеспи хкягъун заз четин акъвазнач, — лугьузва Арсен Юрьевича. — Зи диде Анжела Абдулнетифовна духтур я. Ада больницада кIвалахзава. Гъве­чIи чIава­лай зун йоддин ниэрихъ галаз вердиш хьана. Идалай гъейри, заз гьар юкъуз дидедин куьмек кIан­завай инсанар акуна. КIва­лахдилай хтайлани, адан  везифаяр акьалтI­дачир. Йифен кьулариз ракIарихъ кас атайтIани, диде, вичин алатар, дарманар, рапар авай чантани къачуна, фидай ва кIеве авайдаз куьмекдай. Халкьдиз хийирлу кеспидин иеси жедай мурад школада амаз зи рикIени гьатна.

Газетдикай менфят къачуна, заз чи инсанри ахъайзавай са гъалатI­ди­кай лугьуз кIанзава. Ахьтин азарар ава хьи, акатайла, инсанри абур масадбурукай чуьнуьхзава. Шекердин диабетни гьахьтин азар я. Азардикай багъриярни, къуншиярни, кIва­лахдин юлдашарни хабардар авун герек я. ГьикI хьи, садлагьана пис­ хьайи­тIа, духтур агакьдалди сифте­гьан куьмек гуз жедайвал. Диабетдик азарлудавай, са четинвални ава­­чиз, сагълам, шад уьмуьр давамариз жезва, эгер духтурди ийиз­вай истемишунрал амал ийиз хьайи­­­­тIа. Мадни — къадагъа авунвай къенфетар, ширин емишар, мурабаяр, вирт, хумрав, уьзуьм гьар юкъуз ишлемишзавай шейэрин сиягьдай акъу­дайтIа, датIана спортдал машгъул хьайитIа, куьквилиз рехъ та­гай­­тIа. Шекердин диабетдикди азарлуйри салан майваяр, цурувал квай продуктар, балугъ, як, чIахарин хуь­ре­­­кар тIуьна кIан­да. Гьелбетда, вахт-вахтунда жуван ивидик шекер гьикьван кватIа ахтармишун, лазим дарманар хъун, инсулиндин раб ягъунни  рикIе­лай ракъурна кIандач. ИкI хьайитIа, инсандилай диабетдин азардал гъалибвални къачуз алакьда. Гьайиф хьи, гзаф чи инсанри зайифвал къалурзава, “хьайиди жеда” лагьана, акатай вуч хьайитIани нез­ва, духтурдин истемишунар кваз кьаз­­вач, ахпа залан нетижайрални къвезва. Садани ихьтин гъалатIриз рехъ тагурай, — меслятзава духтур­ди­.­

Дербентдин центральный больницади  неинки шегьердин, райондин, гьакI вири Кьиблепатан Дагъус­тандин районрин агьалийризни къуллугъзава. Эндокринологиядин отделенидиз къвезвайбурун кьадарни гзаф я. Сир туш, эхиримжи йи­сара шекердин диабетдик начагъбурун кьадар къвердавай артух жезва. Азарни лап хаталуди, инсафсузди, фендигарди, датIана духтуррин гуьзчивилик хьана кIанзавайди я, тахьайтIа, эхир перишанди жеда. Духтурдин кьуру тариф ийидалди, ада сагъарзавай ксарихъ яб ака­лайтIа хъсан я.

Эседуллагь Саидов, Белиж ­поселок. — Больницадиз аватун са­дазни кIандач, вучда, чара авачир кьуьл я. Аниз кьабулдалди, са хара анализарни авуна, направление къачуна кIанзава. Жув-жувакайни гъа­рикI хьанвай азарлу “Яраб духтур гьихьтинди жедатIа?” лугьудай фикирди мадни гьелекзава. Палатада жуваз къалурай  кроватдал  чка кьурла, авайбурухъ галаз таниш хьайила ва азарлуйри “Чи Арсен духтур хъсанди, инсанрин чIал чидайди, начагъдан къенезни гьахьдайди я” лагьайла, за далудал алай парцин са пай алатайда хьиз гьисснай. Ахпа Арсен Юрьевич ва ам начагъбурув эгечIзавай, абур сагъарзавай тегьер акурла, генани регьят хьана чандиз.

Шекердин диабет ахьтин азар я хьи, жув вердиш хьанвай хейлин амалрикайни, тIуьнрикайни, къайдайрикайни къерех хьана, жува абур къадагъа авуна кIанзава. Гьа­йиф хьи, гьар садахъ ахьтин уьт­квемвал, къаст, мурад жезвач. Гьа идалди вичин азардиз мадни ге­гьенш майданар ачухзава, беден зайифарзава. Арсен духтурди начагъдини, адан багъриярни чIалал гъизва. Ихтибардиз къачузва, вичихъ инанмишарзава. Дуьзгуьндиз духтурдин меслятрал, истемишунрал амал ийиз, сагъардай серенжемар кьиле тухвайла, азардикай хата хкат тийидайди, бедендин сагъламвал мягькем жедайди тестикьарзава. Адаз гьар са азарлудахъ (отделенида жегьиларни, яшлубурни, кьуьзуьбурни, къилихриз туьнтбурни, секинбурни ава эхир), галаз рахадай чIал чида. Сес хкаж тавуна, гъавурда аваз рахуни, дерди-гьалдикай хабар кьуни, багъридав хьиз эгечIуни азарлудан гьал хъсанарзава,  шекердин кьадар агъузарзава. Больницадай ахъаяйлани, Арсен духтурди чун вичин гуьзчивиликай хкудзавач. Ам халис духтур я. Аферин!

Нариман  Примов, Мегьарамдхуьр. — Арсен духтурдихъ инсанвилин, пешекарвилин лайихлувилер пара ава. Отделенидин гьар са палатада къайда, михьивал хуьз­ва. Азарлуйриз рикIивай къуллугъзава. Отделение герек дарманралди, алатралди, аппаратурайралди таъмин я. Кьит дарман хьайитIа, вичи жагъурзава. КIеве­лай азарлу хьайила, йифен гьи береда хьайитIа­ни къведа ва пеше­карвилелди начагъдаз куьмекда. Гьар экуьнахъ вири азарлуйрал кьил чIуг­­вада, гьалдикай, духтурри, мед­­­сестрайри вуч дарманар аву­на­тIа, гьадакай хабар кьада, хъвер-зарафат кваз гуьгьуьл ачухарда, кIани-такIан аватIа чирда. Адан сабурлувал, регьимлувал, ве­зифайрив эгечIзавай тегьер акур­ла, тIал­ни квахьда, фад сагъ хъжедай инанмишвални ри­кIе гьатда. Эгер Арсен духтурди зун хьтинбурун уьмуьр яргъи хъийизва лагьайтIа, зун са зеррени гъалатI жедач. Адаз баркалла, чун адалай пара рази я.

Эрзи  Жафарова, Дербент ше­гьер. — Ахьтин духтурар ава хьи, вичин амалралди, уюнралди, азарлудав эгечIзавай тегьердалди начагъдан рикI тIарзавай, ам фад-фад азарханадай хъфинал гъизвай. Арсен духтур ахьтинбурукай туш. Палатада авайбурун вил ам атунал, адан руьгь тухардай,  тIал элекьардай гафарал жеда. Адаз залай алатуй, вацIал гьалтуй лу­гьун чидач. ЦIикьвед юкъуз са­гъардай серенжемар кьабулайла, ада начагъди реабилитациядин центрадизни рекье твада. Ахпани вичи зенгна, гьал хабар кьада, меслятар къалурда. Сагъвал гурай вичиз, датIана азарлуйрин къайгъуда авай, абуруз сагълам уьмуьрдихъ умуд гузвай.

Нариман Ибрагьимов