Россиядин адвокатурадихъ вичин тарих ава. Ам зур виш йисуз кардик хьана ва Пачагьдин­ суддин къурулушни кваз 1917-йисан 24-ноябрдиз Советрин властдин Декретдин бинедаллаз чукIурнай. Вад йисуз уьлкве пешекарвилин адвокатура авачиз амукьна. 1922-йисуз тереф хуьзвайбурун коллегиядин гьакъиндай Положение кьабулна. Гьадалай  инихъ Советрин адвокатурадин девир башламиш хьана.

Алай вахтунда  “Адвокатвилин кIвалахдин ва адвокатдин гьакъиндай”  Федеральный  Закон кардик ква. Ам 2002-йисан апрелдиз Госдумади кьабулна. Гьа йисан 15-майдиз Федерациядин Советди хъсан яз гьисабна ва 31-майдиз а закондал Россиядин Федерациядин Президент В.В.Путина къул чIугуна.

Россиядин адвокатри чпин пешедин сувар къейд ийизвай йикъан вилик зун юриствилин илимрин кандидат  Хадижат  Абдулкъадировна  Абдуллаевадихъ  (шикилда)  галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай и важиблу къуллугъдин тарихдикай,  тухузвай кIвалахрикай суьгьбет авун тIалабна.

  Хадижат Абдулкъадировна, жечни ­сифте нубатда адвокат вуч лагьай гаф ятIа ла­гьайтIа?

— Адвокат гафунин тарих къадим Римдихъ галаз алакъалу я. Латин чIалай таржума авурла, “адвокатус” — им инсандиз консультацийрин, правовой ихтиярар, судра гражданрин законлу ихтиярар, итижар хуьнин карда куьмекар гузвай кас я.

Адвокатвалдай ихтияр низ хьайитIани авани?

— И суалдиз закондин чIалалди жаваб гайи­тIа, хъсан я. Адвокатурадин гьакъиндай Федеральный Закондин 9-статьяда къейднавайвал, адвокат жез кIанзавай касдихъ юриствилин рекьяй кьилин образование ва я юриствилин илимдин дережа хьана кIанда. Идалай гъейри,  адахъ юриствилин пешедай кIвалахдин кьве йисалай тIимил тушиз стаж ва я ам законди тайинарнавай вахтара адвокатвилин образованидин стажировкада хьун лазим я. Амма суддалди кар бажармишиз алакь тийидайбур яз гьисабзавайбуруз, къастуналди тахсиркарвал авунай суддик хьун алуд тавунвайбуруз адвокатвал ийидай ихтияр авач.

 Адвокатдиз гьихьтин ихтиярар ава?

— Адвокатдин ихтиярар ва везифаяр Рос­сиядин Федерациядин УПК-дин 53-статьяда, адвока­турадин гьакъиндай Федеральный закондин 6 ва 7-статьяйра къалурнава ва РФ-дин Конститу­циядин 48-статьядин бинедаллаз тайинарнава.

 Кьилди къачуртIа, адвокатдиз ихтияр ава: юриствилин рекьяй и ва я маса касдиз куьмек гун патал делилар кIватIдай, государстводин власт­дин, чкадин самоуправленидин, общест­вен­ный тешкилатрин органрай ва маса организацийрайни идарайрай справкаяр, характеристикаяр ва маса документар тIалабдай; делойрай талукь тир крарикай аян тир ксаривай, чпин разивал аваз, хабар кьадай, месэлайрин гъавурда тун патал икьрардин бинедаллаз пешекарар желбдай, шак физвайбурухъ ва тахсирлу ийизвайбурухъ галаз гьикьван кIан хьайи­тIани гуьруьшмиш жедай, гьа жергедай яз маса кас алачиз кьилди рахадай. Суьгьбет адвокатди са касдин ихтиярар ва итижар виликамаз силис ­тухудайла ва я суддал хуьзвай вахтарикай ­физва. Адаз гьакI делодин материалрихъ галаз таниш жедай, силисчийрин, прокуроррин, судь­яй­рин гьерекатрилай арза ийидай ихтиярни ава.

Аквазвайвал, адвокатдиз ихтиярар гзаф ава. Амма адвокатди закондин сергьятра аваз кIвала­хун ва ам гьадан истемишунриз муьтIуьгъ хьун лазим я.

 Газет кIелзавайбуруз адвокатдин мажбурнамайрикай куьрелди лагьанайтIа кIанзавай.

— Адвокатдин мажбурнамаярни Федеральный Законди тайинарнава. Кьилди къачуртIа, адвокат, вичел ихтибарнавай касдин ихтиярар ва законлу итижар фикирда кьуна, гьакъисагъвилелди, гьа са вахтунда РФ-дин законодательстводи къадагъа тавунвай такьатралди хуьниз мажбур я. Вири гьа и гафарин къене ава. Кагьул­ адвокат адвокат туш! Адан гьерекатрихъ законлу, тестикьарнавай, фикир ганвай дуьзгуьнвал хьун лазим я.

 Адвокатдин кIвалахда сирлувал авани?

— Эхь, вичихъ ихтибарнавай касдиз куьмек гун патал кIватIзавай гьар гьихьтин хьайитIани малуматар вири адвокатдин сир я…

 Хадижат Абдулкъадировна, бязи вахтара  гуж­ гъалиб авур, къастуналди инсан яна кьейи, гу­жар авур ксарин, къачагърин тереф адвокатри­ судрал хуьз аквада. Ихьтин вахтара халкьди ад­во­катрикай чIурукIа фикирзава.

— Зун куь гъавурда лап хъсандиз акьазва. Абурухъ ихтибарнавай ксар залан тахсиркарвилер авунай тахсирлу ийизвайбур яз хьайила, адвокатрикай гьихьтин фикир  арадал къвез­ватIа, зазни аквазва.

 Сад лагьайди, адвокатди тахсиркарвал авун­вай касдин ва я гьа тахсиркарвилин тереф хуьзвайди туш.

 Кьвед лагьайди, адвокатдихъ кьве терефдини ихтибарзава.

Пуд лагьайдини, адвокатри чпихъ ихтибарнавай ксарин анжах ихтиярар ва законлу итижар­ хуьз­вайди я. Анжах Россиядин Конституцияди ва федеральный законри ганвай ихтиярар.

Адвокатдин кIвалах регьятбурукай туш. Власт­­дин ихтиярар авачир адвокатди вичин кIва­лахда гьукумдин векилрихъ галаз гьуьжетарзава. Вични — гьахъ паталди! Адвокат властдин агент туш, я суддин куьмекчини. Адвокат вичихъ­ ихтибарнавай касдиз адан законлу мурадар кьилиз акъудун, итижар хуьн патал юриствилин куьмек гузвай кас я. Ихтиярар хуьн сифте нуба­т­да гьахълувал хуьн лагьай чIал я. Куьне лугьуз­ва: итим яна кьейи касдин тереф хуьн кутугнавани? Инал суьгьбет кутугнавани, к­у­туг­навачни, гьадакай физвач. Суьгьбет закондикай я. Закон виридалайни вине ава. Закондилай вине анжах Сад Аллагь ава лагьайтIа, жеда. Кьи­никьарни гьар жуьре жезва эхир! Сад ава къастуналди кьиникь, садни — 2-3 кас санал яна, гужар авуна­, кьиникь. Садни эхиз тахьана, вич къу­тар­мишун патал ва я хатадай кьиникь ва икI мад.

Россиядин Федерациядин Уголовный Ко­декс­да и ва я маса тахсиркарвилер авур ксариз жуь­реба-жуьре жазаяр ва вахтар къалурнава. Тахсиркарвилерай кьил акъудунни регьят кар туш…

  Агьалийриз, юридический къурулушриз правовой куьмекар гунин кIвалахдикай вуч лугьуз жеда?

— Гражданриз юридический куьмек гун — им  адвокатдин кIвалахдин асул пай я. Лугьун лазим я хьи, эхиримжи вахтара, гражданский делойрай куьмек кIанз, адвокатрин патав къвезвайбурун кьадар къвердавай гзаф жезва. Иллаки кIвалерин, чилерин, зегьметдин, хизандин ирсдаррин месэлайриз талукь яз. Гзаф агьалияр и месэлайрай гъавурдик квач. Абур пешекар юристдин куьмекдихъ муьгьтеж яз амукьзава. Гьаниз килигна, абурухъ дикъетдивди яб акалуниз, закондив кьадайвал, дуьзгуьн жаваб гуниз, арза-ферзе кхьиниз мажбур жезва.

За винидихъ къейд авурвал, гзаф вахтара агьалияр адвокатрин кьилив ирсдаррин месэла­яр гваз къвезва. Ирсдар кас кьейила, багърийрин арада кутуг тавур гьуьжетар, къайивилер жезва. Бязибур и месэладин, яни закондалди гьалтзавай ирсинин ва веси авуна къвезвай ирсинин арада авай тафаватдин гъавурдик жезвач­. Гьавиляй и месэлайрай кьил акъудун патал вахтунда адвокатрин патав финихъ еке метлеб ава. Месэладин гъавурда акьун патал ихьтин са мисал гъин. А. рагьметдиз фейидалай кьулухъ  хей­лин эменни (кIвалер, гаражар, заправкадин станцияр ва маса къиметлу шейэр) амай. КIвале 73 йиса авай адан уьмуьрдин юлдаш амукьна. Аялар абурухъ авачир. Амма ирсдардихъ вахар­, стхаяр аваз хьана. Рагьметлуда чан аламаз вичин эменнидин патахъай веси авунвачир. Рагьметлудан вахари, стхайри кьил хкажна, абур майдандиз экъечIна, гуя стхадин эменнидик, 73 йис хьанвай Ф.-дин хьиз, чпин пайни квайди я лугьуз. Рагьметлудан уьмуьрдин юлдашдин законлу ихтиярар хуьз адвокат Э. экъечI­на. Нетижада судди мукьва-кьилийрин истемишунар, ­чалишмишвилер дуьз туширбур яз гьисабна, вири эменни Ф.-диз тадай къарар акъудна. Вучиз? Закондалди ирсдар сифте нубатда ан­жах уьмуьр­дин юлдаш я. Стхаяр, вахар ла­гьай­тIа, нубатдин ирсдарар я. Абуруз ирс къведай, эгер Ф.-дални чан алама­чиртIа.

И дуьшуьшдайни аквазвайвал, гъуьл кьейи дишегьлидиз къвезвай ирс  пешекар адвокатдин куьмек себеб яз амукьна.

Мадни са итижлу дуьшуьш.0 М.-дихъ паб, руш, кьве хвани авай. Веледар кIвачел акьалтна, гьардахъ вичин хизан хьанвай. Анжах чIехи гада инвалид тир. Бирдан М.-дин уьмуьрдин юлдаш рагьметдиз фена. М. Г.-дал эвленмиш  хъхьана. Са вахтарилай кIвалерин иеси М.-ни рагьметдиз фена. Г-диз гегьенш багъни бустан галай кьве мертебадин кIвалер маса гуз кIан хьана. Гила рагьметлудан веледрай гьарай акъат­на. ГьикI? Вучиз? Бес чи пай?.. Амма абурувай са затIни ийиз хъхьанач: кIвалер рагьметлуда, вичел чан аламаз, садазни хабар тавуна, веси яз Г.-диз жедайвал авунвай кьван.

Судни Г.-дин патал алай. Амма и арада судьяди са гъалатI ахъайнаваз хьана — инвалид гададиз къвезвай пай гьисаба кьунвачир. Инал адвокатди закондалди инвалиддиз къвезвай пай гьадаз хъжедайвал авуна. Вири чпин чкадал хтана­.

   Эхирдай  ихьтин кьве суални. Вири адвокатрилай сад хьиз алакьзавани чпихъ ихтибарзавай  ксариз дуьзгуьндаказ, рази жедайвал куьмек гуз?  Адвокатри юриствилин куьмек пулсуз гузвани?

— Гьар са адвокатди вич виниз тир тежриба авайди яз гьисабзава. И ва я маса адвокат хкягъун гьар садан вичин кар я.

Пулсуз юриствилин куьмекдиз талукь яз. И кар закондалди къалурзава. Зи фикирдалди, пулсуз юриствилин куьмек иллаки дарда авай инсанриз, дяведин ва зегьметдин ветеранриз, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчийриз  ва кIеве гьатай масабуруз авун — им аферин гъидай, гьакI­ни сувабдин кIвалах я.

   Метлеблу суьгьбет авунай сагърай!

Алаудин  Гьамидов