Уьтквем, викIегь инсанрин гьунарар, игитвилер рикIел хуьнин, абуруз халкьдин, обществодин ва государстводин вилик къалурай лайихлувилериз, гьунарлу крариз, дамахдай хьтин ва тафаватлувилин вини дережадин алахъунриз дуьзгуьн къимет гунин мураддалди СССР-дин ЦИК-ди 1934-йисан 16-апрелдиз Игитвилин тIвар гунин къарар акъуднай.
1939-йисан 1-августдин указдалди ва гьа и йисан 16-октябрдиз адал хъувур алавайралди СССР-дин Верховный Советди Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьайибуруз гудай “Къизилдин медалдин” гьакъиндайни положение тестикьарнай.
Тарихдин чинрай аквазвайвал, сифте яз Игитвилин тIвар Чукотский гьуьле хаталувилик акатай “Челюскин” ледоколдин тежедай хьтин гьалара кIеве гьатай экипаж къутармишай ирид летчикдиз — Михаил Водопьяноваз, Иван Дорониназ, Николай Каманиназ, Сигизмунд Леваневскийдиз, Анатолий Ляпидевскийдиз, Василий Молоковаз ва Маврикий Слепневаз ганай. Дишегьлийрикай сифте яз Игитвилин тIварцIиз летчицаяр Валентина Гризодубова, Полина Осипенко, Марина Араскова лайихлу хьанай.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара советрин инсанриз игитвал къалурун адетдиз элкъвена. Фашистрихъ галаз кьиле фейи къизгъин ва инсафсуз женгера къалурай викIегьвилерай 11 агъзурдалай виниз аскерар, офицерар Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьана. Абурун арада 62 халкьдин, миллетдин векилар ва 87 дишегьлини авай. Дагъустанвийрикай рахайтIа, Игитвилин тIварцIиз 5 аварви, 2 къумукьви, 2 лакви, 1 даргиви, 1 ногъайви ва 5 лезги лайихлу хьана. Валентин Эмиров, Эсед Салигьов, Араз Алиев, Гьасрет Алиев, Мирзе Велиев. Советрин ва гилан девирда лезги халкьдин уьтквем рухваяр тир Абас Исрафилова ва Радим Халикьова Игитрин жерге къалинарна. Чна абурал дамахда.
Дяведилай гуьгъуьнин йисара Советрин Союздин Игитвилин тIвар1400 касдиз гана. Россиядин Федерациядин кьилин награда тир Россиядин Игитвилин тIвар 1992-йисан 20-мартдиз кьабулай закондин бинедаллаз гузва. Россиядин баркаллу тIварцIиз сифте яз космонавт Сергей Крикалев лайихлу хьана. Дагъустанвийрин арадани Россиядин Игитвилин тIвар къачунвай 27 кас ава, гьа гьисабдай яз чи ватанэгьли, пограничник Радим Халикьовни.
Чи инсанри ислягь чIавузни жуьрэтлувал, кьегьалвал къалурзава. Вичин 12 йиса авай вах са ягьсузди гуж гъалиб авуникай хвейи 7 йиса авай Евгений Табакован, кузвай кIваляй 3 аял акъудай 12 йиса авай Юлия Колосовадин, террористрикай хизан къутармишай мешебеги Зейнудин Батманован, Звенигороддин вацIай батмиш жезвай рушар ахкъудай Марат Рагьметован, Каспийскдин автозаправка хъиткьинуникай хвейи Арсен Фатуллаеван, Набережные Челны шегьердин вацIуз аватай гъвечIи аял къутармишай Данил Садыкьован тIварар вири уьлкведиз машгьур хьана. И жуьредин викIегьвилер авур инсанар цIудралди ава. Абуруз Игитвилин тIварар, орденар, медаларни гана.
Франциядин писатель, философ Вольтера “Гьакъикъи жуьрэтлувал, къагьриманвал анжах бедбахтвиле гьатайла дуьздал акъатда” лагьанай. Эхь, маса кас кIеве гьатайла, вичин чандилайни гъил къачуна, куьмекдиз физвай инсанрал чна гьамиша дамахда ва абур гьамиша инсанриз чешне язни амукьда.
Нариман Ибрагьимов
