Дагълари викIегьбур вилив хуьзва

8-август Виридуьньядин альпинизмдин югъ

Альпинизм спортдин жуьрейрикай сад я. Альпинистри чпи масакIа лугьузва: “Ам спорт­дин жуьре туш, уьмуьрдин къамат я”. Агъзур версинилай артух тир Кавказдин  дагъларин Кьилин хребетдин 270 километрдин мензилар Дагъустандин  сергьятрал гьалтзава: чи республикадин виридалайни кьа­кьан кукIуш Базар-дуьзуь дагъ яз гьисабзава (4466 метр) Азербайжан  Республикадихъ галаз сергьят агал жезвай  Яру дагъдин кьакьанвилел 4116 метр ала.

Дагъларихъ галаз ала­­къа­лу кIвалах, абурун тIебиат чирун ва картаяр туь­кIуь­рунин месэла Кавказдин  дяведин йисара (1849-йисуз) военный топограф, прапорщик С.Александрова гъиле  кьуна. Ам сифте яз Базар-дуьзуьдин кукIушдал хкаж хьана ва ана 18 юкъуз ада дагъларин тIе­биат­дин кьетIенвилерал гуьзчивал кьиле тухвана. ЯхцIур  йис  алатайла, винидихъ тIвар кьунвай  кукIушдал ингилис альпинистар тир Елд ва Бейкер хкаж хьана. Дагъустандин альпинизмдин бине кутурди Абакар Гьажиев яз гьисабзава.

1935-йисан гатуз ДАССР-дин  ЦИК-ди Советрин Дагъустандин 15 йис тамам хьуниз талукь яз Базар-дуьзуьдал экъе­чIун паталди 13 касдикай ибарат тир десте тешкилна. Абурун   арада пуд рушни  авай. Чи альпинистри дагъдин кукIушар муь­­тIуь­гъарна. Им суварихъ галаз ала­къалу лишанлу вакъиа яз гьисабна. Абакар Гьажиеван викIегьвал республикадин ЦИК–ди грамотадалди къейдна, амай   альпинистриз “чухсагъул” малумарна. 1938-йисуз Дагъус­тандин рагар-чархар муь­тIуьгъар­дайбур Казбек дагъдин кукIуш­рал хкаж хьана. Ватандин ЧIехи дя­ве башламиш  хьунихъ га­лаз алакъалу яз альпинизмдин кIвалах акъваз хьа­на. ЦIуд йисарилай гуь­гъуь­низ дагъларин ку­кIуш­рал хкаж хьунин спортдин жуьредик цIийи гьерекат  ахкатна. 1950-йисуз, Дагъустандин  ав­тономиядин 30 йис тамам хьуниз килигна, 51 касдикай  ибарат десте Шалбуз дагъдин кукIушдал экъечIна. Абурун  жергеда Ахцегь  райондин  дагълух хуьрерай 13 рушни авай.  ВикIегьвал  къалурай альпинистриз СССР-дин сад лагьай дережадин махсус знакар ганай.

1952-йисалай ЧIехи-чай вацIун дереда альпинистрин “Базар-дуьзуь” тIвар  алай лагерь  тешкилнай. Амма а лагерь яргъалди кардик хьанач.

Чпихъ тежриба авай  альпинистар  тир  Къурбан  Гьажиева  ва Михаил Тимошина Кавказдин са кьадар шартIар яратиш­навай  районра чпин   пешекарвал хкажиз  хьана. 1981-йисуз вад лагьай дережадин четинвал авай Яру дагъдин ку­кIуш­дал хкаж хьун паталди   Моск­вадай, Ленинграддай ва  Киевдай   альпинистар атанай (ам спортстменрин арада  кьиле тухузвай СССР-дин  32-чемпионат тир). И чемпионатда  дагъустанвияр  тир М. Тимошина, М.Семеновади,  А.Мирзаева  спортдин мастервилин тIвар къачуна.

Гьайиф хьи, алай  вахтунда  Дагъустандин  сергьятра альпинистрин са лагерни авач.  Амма абур  арадал гъун  вахтуни  исте­мишзава. Чи дереда  виликрай хьиз альпинистрин лагерь   кардик кухтунайтIа, спортдин и жуь­редал машгъул жез кIани­бурун жергеяр къалин жедай.  Эхирдай лугьуз кIанзава: дагълари  викIегьбур вилив хуьзва!

Шагьбала Шагьбалаев, Докъузпара район