Чун Шарвилидин весийриз вафалу я!

“Шарвили” — 2017

“Халкьдин гьал-агьвал хкажун, Ватан кIан хьун, ам душманрикай хуьз гьазур хьун — ингье и суварин асул метлебар”.

И.М. Яралиев

2017-йисан 29-июлдиз Ахцегьа, Шарвили пагьливандин ватанда, 18-сеферда лезгийрин игитвилин эпосдин сувар лап вини дережадин тешкиллувал аваз кьиле тухвана. Эпосдин сюжетрин куьмекдалди лезги халкьдин милли руьгь, къанажагъ уяхарун, виликан гьайбатлувал арадал хкун, акьалтзавай несилар ватанпересар яз тербияламишун, стха халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарун лишанламишзавай и сувар вичин мана-метлебдив агакьна. Гьакъикъат­дани, ам гила неинки са лезгийрин, гьакI Да­гъус­­тандин халкьарин уьмуьрдани кьетIен вакъиадиз элкъвенва. И кардин гьакъиндай республикадин, уьлкведин кьуд патай Шар­ви­­лидин тIварцIел хквезвай къанажагълу мугьманрин кьадардини  шагьидвалзава.

Шаксуз, “Шарвили” сувар ахцегьвийриз пара багьа я. Гьавиляй абур гьеле виликамаз михьивилер ийиз, куьчеярни майданар талукь тир лозунгралдини плакатралди безетмишиз, мугьманар кьабулиз гьазур жезва. Адет тирвал, суварин пакамахъ КIелез хивяй кьавалри зуьрне-далдам-сегьерар язава. Им  суварин шадвилерив эгечIзавайдан гьакъиндай эл хабардарзавай, къуларал къажгъанар эцигиз, мугьманар кьабулиз ва абуруз чпин милли майданар къурмишиз эверзавайвилин лишан я.

Ингье, милли авазрин ширин ван ва шиш-кабабринни самоварар ргазвай атир-гум ­кьилеллаз къадим шегьердин майданрал Агъул­, Докъузпара, Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-Стальский, Кьурагь, Хив, Табасаран, Дербент, Къайтагъ ва маса районрин векилрин дестейри чпин милли культурадин майданар гьазурзава. Анрал гъилин-тупIун сенят­карвилерин выставкаяр ачухзава, мани-макьамрин демер кутазва, милли тIуьнар-суфраяр къурмишзава. Эхь, саки гьар са май­дандихъни, гъиле суьгьуьрдин тур авай, вичин Шарвилини руьгьдин регьбер Касбуба ава. Абуру итиж ийизвай вирибур хушвилелди къаршиламишзава, тIуьн-хъун дадмишун теклифзава. И юкъуз Ахцегьар Дагъустандин­ халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарзавай кьетIен майдандиз элкъвенвай лагьай­тIа жеда!

Сятдин кIуьдалай гатIунна суварин сагьибар, райондин хуьрерин кьилди-кьилди делегацияр, гьевескар артистар ва гъилера цуькверин кIунчIар авай аялар, кьиле райондин руководство аваз, багьа мугьманар къаршиламишун патал Гъурун кIамун майдандал физва.

Вилик Чеперин зиринг атлуяр кваз багьа мугьманар атана. Ахцегьрин баркаван чилел абур зуьрне-далдамдин ванцелди, нисини фу гваз къаршиламишзава. Са герендилай вирибур Шарвилидихъни (адан ролда кьакIави Рамидин Сулейманов къугъвазвай) чкадин таватрихъ галаз “Лезгинка” кьуьлуьник экечI­зава. Абурун арада РД-дин Гьукуматдин Пред­­седателдин Сад лагьай заместитель Анатолий Къарибов, суварин оргкомитетдин председатель Имам Яралиев, республикадин кьиблепатан территориальный округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар ганвай векил Энрик Муслимов, РД-дин Халкьдин Собранидин бюджетдин, финансрин ва налогрин рекьяй комитетдин председатель Сейфуллагь Исакьов, РД-дин финансрин министр  Юнус  Саадуев,  Дербент  шегьердин кьил Малик Баглиев, алимар тир  Гьамидуллагь Мегьамедов, Фейзудин Нагъиев, Кьиблепатан Дагъустандин районрин регьберар ава. Мугьманрив аялри цуьквер вугана. Ахпа машинрин цIиргъер Ахцегьиз ахмиш хьана.

Гатун зегьем гьавадизни килиг тавуна (и юкъуз Ахцегьа сериндик 37 градусдин чими тир), йисалай-суз артух жезвай элдин сел, адет хьанвайвал, милли майданрилай, куьгьне архитектурадин дар куьчейрай тIуз, 300 кIарцIин гурарай винелди эпосдин кьисайрихъ галаз алакъалу КIелез хивел — Шарвилидиз эцигнавай ротондадал — хкаж жезва. “Шарвили! Шарвили! Шарвили!” — лагьана эверна, адан руьгьдиз икрамунин сирлу адет тамамарун патал.

Эпосдин суварин серенжемра кьетIен чка, гьелбетда, районрин милли майданри кьазва. Ахцегь УСЗН-дин вилик сифте гьалтзавай Агъул райондин майдан чи лап куьгьне мани-макьамринни милли тIуьнрин чешнейралди, ахпа гьалтзавай Мегьарамдхуьруьн райондин майдан симинин пагьливанралдини тарихдинни культурадин къадим ядигарралди, Ахцегь райондин Культурадин кIвалин патав чка кьунвай Докъузпара райондин майдан ашукьрин искусство къалуруналди (инал машгьур ашукь Шемшира устадвилелди халкь руьгьламишзавай), Табасаран ва Хив районрин саналди тир майдан лезги халкьдин лап рикIелай физвай куьгьне жавагьир манияр тамамаруналди тафаватлу тир.  Инсанрин фикир районрин майданрал  халкьдин квахьзавай сеняткарвилерай ачухнавай выставкайрални “мастер-класс­рал”  желб жезвай. ИкI, Дахадаев райондин майдандал ата-бубайрилай ракьукай яракьар расунал машгъул Гьасан Ражабова вичин ва хайи Харбук хуьруьн устIаррин яракьрин выставка ачухнавай ва тамашачийриз ада надир гапурарни чукIулар туькIуь­ру­нин бязи сирер чирзавай.

Сулейман-Стальский райондин майдандал Набиюлла Залимханова Чечнядай тир вичин дуст, Дуба-Юртовда хъенчIин къапарин карханадин директор Серражды Багаевахъ галаз инал кIватI хьанвайбуруз чепе­дикай гетIеяр тIуькIуьрзавай жуьре къалурзавай. Еке чка гьакI аялрин художественный яратмишунрин кIвалин выставкайризни ганвай, инсанри абуруз итиж ийизвай.

Сувариз талукь яз, культурадин маналу серенжемар Ахцегьрин край чирдай (кьилди къачуртIа, ина Санкт-Петербургдай хтанвай ахцегьви, машгьур художник Октай Алирзаева вичин яратмишунрин выставка ачухнавай) ва культурадинни искусстводин музейра, спортдин майданрал милли 4 жуьредай (путар хкажун, къван гадарун, гъилер ялун ва цIил чIугун) къизгъин бягьсер тешкилнавай. В .Эмирован, Къ.Агъасиеван, М.Айдинбегован тIварарихъ галай ял ядай багълара ва масанрани шадвилин мярекатрал звал алай. Спортдин милли жуьрейрай акъажунра гъалибвал Мегьарамдхуьруьн райондин пагьливанрин дестеди къазанмишна.

Суварин кьилин серенжемар ва “лезги гъетерин” гала-концерт сятдин садан зураз СССР-дин Игит, лётчик Валентин Эмирован тIварунихъ галай багъда кьиле фена. Жемят, гапIал-гапIал хьана, шабалат тарарин серинрик тIуьн-хъун ийиз, милли алатрин авазрикай лезет хкудиз ацукьнавай. Парабуру, сегьнедал вил алаз, ачух залда чкаяр кьунва. Са герендилай сегьне туьнт “Лезгинка” кьуьлуьналди ачух хьана, анал Шарвили пагьливандин руьгьдин регьбер камаллу Касбуба атана.­

“Ийизва къе гила ваз дад,

Гъамарикай чун ая азад,

Чи гуьгьуьлар жедайвал шад,

Циферикай хкечI вун,

Ша, майдандал экъечI вун…” — хуралай бенд кIелна, ада пудра “Шарвили! Шарвили! Шарвили!” гьараюникди майдандал гъиле зурба тур авай пагьливан пайда жезва ва ада, элдихъ элкъвена вичин машгьур веси эзберзава:

 “Атанва зун куь гьарайдиз,

Гъам- хифетриз ийиз чара.

Аквазва заз югъ-къандавай

 Куь зиллетар жезва пара.

Зи лезги халкь, зи хайи халкь,

Сад-садаз хьухь арха, даях!…”

Халкьдин вилик эпосдин таъсирлу игитар (сегьнеда эпосдин къаматрал лезгийрин Госмуздрамтеатрдин актёрар тир, РФ-дин лайихлу артист Абдул Гьабибовани актёр  Казбек Думаева чан гъана) гуя гьакъикъи къаматриз элкъвезва. Касбубадин теклифдалди Шарвили, гъиле залан турни аваз, инсанрин гьал-агьвални игьтияжар чириз, абуруз куьмекиз, къадим шегьердиз эвичIзава…

Микрофондихъ Ахцегь райондин регьбер Осман Абдулкеримов гала. Ада нубатдин се­ферда мугьманар Ахцегьрин къадим чилел, милли эпосдин 18-суварик тебрикуналди ва райадминистрациядин патай абуруз и лишанлу вакъиа мубаракуналди, суварин концерт ачухун малумарзава.

— Дагъустандин руьгьдин ирс арадал хкизвай “Шарвилидин” сувар кьиле тухун, РД-дин Кьил Рамазан Гьажимурадовичани къейд авурвал,  Виридагъустандин дережадинди хьанва. Эпос — им чи халкьдин къадим­ тарихдин гьакъиндай шагьидвалзавай сивин яратмишунрин кукIуш я ва адан кьилин игит Шар­вилиди халкьдин пак мурадар-къастар къалурзава. Забит Ризванованни Байрам Са­лимован, Агьед Агъаеван, маса алимринни писателрин, журналистринни общественный деятелрин гьакъисагъ зегьметдин нетижада арадал хканвай куьгьне эпосдин асул мана-мет­леб жегьил несил ватанпересвилин руьгь­даллаз тербияламишун я, — къейдна ада­.

“Шарвили” эпосдин суварин тешкилатчи Имам Яралиеваз заз кьилди чухсагъул лугьуз кIанзава. Уьлкведа авай кризисдин гьаларизни килиг тавуна, хайи ватан яшайишдинни экономикадин жигьетдай аваданламишуник чпин пай кутазвай карчияр тир Жигерхан Сулеймановаз, Жамалдин Пашаеваз, Аб­дул­селим Палчаеваз баркалла! Район ви­лик тухунин карда РД-дин лайихлу муаллим Магьмуд Аб­дулкеримован тIва­ру­нихъ галай мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин алахъунарни къейд тавуна жедач. Абурун куьмекдалди Ах­цегьа ял ядай кьве парк, Хуь­руьга Культурадин кIвал туькIуьр хъувунва, мукьвара ана “Просвещенидин центр” ачухда. ЦIи Цуругъа футболдин майдан ишлемишиз вахканва…”, — лагьана Осман Абдулкеримова.

Гаф РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай заместитель  Анатолий Къарибова къачузва. Вичин ва РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипован, РД-дин Халкьдин Соб­ранидин ва Гьукуматдин  патай суварин иштиракчияр ада рикIин сидкьидай тебрикзава.

— “Шарвили” эпосдин бинеда халкьди агъзур йисара яратмишна чав агакьарнавай кьисаярни риваятар ава. Къенин йикъалдини им лезгийрин сивин яратмишунрин виридалайни багьа ва кьилин эсер я. Амма эпосдин игит Шарвили  са лезгийрин ваъ, викIегь­вал, ва­танпересвал, зегьметкешвал, дуствилиз вафалувал къалурзавай дагъвидин умуми къамат я. Эпосдин игитрин къаматри, халкьдин хъсан адетри чи руьгьериз чим гузва, ри­­­кIер агудзава, — къейдна А.Къарибова.

Микрофондихъ суварин оргкомитетдин председатель Имам Яралиеваз теклифзава. Ахцегьвиярни мугьманар тебрикуналди, ада лагьана:

— Гьуьрметлу дустар! Къе чун нубатдин сеферда лезги халкьдин игитвилин “Шарвили” эпос рикIел хкун, адан югъ къейд авун па­тал къа­дим Ахцагь шегьерда кIватI хьанва­. Суварин кесерлувални метлеблувал ва сергьятар гегьенш хьунал чна шадвалзава. Да­гъус­тан­­дин халкьар сад-садав агудзавай и суварин куьмекдалди, яратмишдай гьакъи­сагъ зегьметдал чаз чи ватан мадни гуьзел ва аяларни хтулар хушбахт ийиз кIанза­ва. Хайи чIал, тарих, бубайрин баркаллу адетар хуьнин ва абуралди акьалтзавай несилар дуьздаказ тербияламишунин жигьетдай Шар­вилидин пак весийриз чун вафалу я. Сагърай чи зурба тарих ва хъсан гележег! Сагърай Шарвили! 

Республикадин кьиблепатан территориальный округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар авай векил Энрик Муслимова, эвелимжи нубатда, “Шарвили” эпосдин сувар арадал гъайи Имам Музамудиновичаз сагърай лагьана. “Эгер чи халкьдиз Шарвили пагьливан авачиртIа, ам яратмишуниз чун мажбур тир. Аллагьдиз шу­кур хьуй, чаз Шарвили, халкь уяхарзавай ва виликди тухузвай хъсан идея авайди. Вучиз лагьай­тIа, къенин юкъуз чаз Шарвили герек я. Ахьтин кьегьал­ хва чи гьар са кIвале, хуьре хьана кIан­да”, — алава хъувуна ада.

Ахпа ашукь Алиханан ватанпересвилин “Зи лезги халкь” манидилай башламишна, сегьне тамамвилелди суварин гала-концертдин иштиракчийрин ихтиярда гьатзава. Баку шегьердай атанвай Зурия Заловадин (“Дидедин чIал” мани), Дербентдин хореография­дин “Гуьнеш” дестедин, машгьур манидарар тир Мегьамед Аликберован (“Мубаракрай”), Алиядин (“Диде”), Пьер Айджодин, “Ты супер” телеконкурсдин лауреат Карина Исмаи­ловадин ва лайихлу маса артистрин ватанпе­ресвилин манадин маниярни кьуьлер халкь­ди гурлу капар ягъуналди кьабулзавай.

Мани-макьамрин арада И.Яралиевани Осман Абдулкеримова спортдин, литературадин, искусстводин хилера къазанмишнавай кье­тIен агалкьунрай са жерге юлдашрив сегьнедал “Шарвилидин” дипломарни савкьатар вахкана. Азаддиз кьуршахар кьунай Европа­дин чемпион, спортдин мастер Даурен Ку­ругъ­лиеваз Имам Яралиева вичин патай Дербент шегьерда яшайишдин кIвалер ва Осман Абдулкеримова Ахцегь райондин патай “Тайота 200” маркадин автомашин пишкешна.­

“Шарвилидин” дипломризни премийриз гьакI РГВК “Дагестан” телекомпанидин художественный программайрин директор Гуьллер Камилова (“Ахцегьрин къеле” фильмдай), РД-дин лайихлу художник Сейфедин Сейфединов (Дагъустандин изобразительный искусство вилик тухунай), республикадин “Лезги газетдин” политикадин отделдин редактор, писатель Нариман Ибрагьимовни Сулейман-Стальский райондин культурадин  хилен руководитель, машгьур шаир Майрудин Бабаханов, табасаран чIалал акъатзавай “Дагъустандин дишегьли” журналдин ре­дактор, писатель Сувайнат Куьребегова (мил­ли литература вилик тухунай ва “Шарвили” эпосдин тематика машгьур авунай) ла­йихлу хьана.

Жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай Ахцегь райондин ветеранрин Советдин председатель Хайируллагь Ве­­лиеваз,  физкультурадинни спортдин рекьяй агалкьунрай, Мегьамед Алишеваз, Межид Исмаиловаз, Загьидин Сулеймановаз ва хуьруьн майишатда гьакъисагъвилелди зегьмет чIугунай Эльдар Сурхаеваз Ахцегь райондин кьилин патай гьуьрметдин грамотаяр гана.

Суварин шад ва гурлу мярекатар нянин сятдин кIуьдаз КIелез хивяй цавуз гужлу фей­ер­веркар ягъуналди давам хьана.

Дашдемир Шерифалиев,

Дагъви Шериф