Лугьун герек я хьи, МВД-дин къурулушра, законрал бинеламиш хьана, обществодин, государстводин итижар намуслудаказ хуьзвайбур гзаф ава, вилик йисарани авай. Амма а девирда министерствода арадал атанвай къайдаяр кьабул тавур агъзурралди офицерар, генералар, рапортар кхьена, къуллугърилай элячIна. Гьа гьисабдай яз, министрдин сад лагьай заместитель генерал-полковник Владимир Васильевни. Адал фадлай Москвада ва регионра “Неподкупный милиционер” лугьу­дай тIвар акьалтнавай. (Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава, эхиримжи йисара коррупция мадни гегьенш хьанвай Дагъустандин кьиле къе Владимир Абдуалиевич тайинарун — им Аллагьдин гунуг я. Адаз гьикьван четин жедатIа, чаз чизва. Амма чакай, гьар са дагъустанвидикай, адан куьмекчи хьана кIанда).

Владимир Путин Президентвилиз хкягъайла, коррупциядихъ галаз дериндай женг чIугваз эгечIна. МВД-дилай башламишна. 2001-йисан мартдиз министерстводин кьиле вичиз генералвилин чин авачир Борис Грызлов тайинарна. Министрдиз куьмек гун патал адан сад лагьай заместителвиле вич коррупциядиз акси пешекар женгчи тир Владимир Васильев (“Неподкупный”) эхциг хъувуна. Министерствода къайда тваз эгечIайвалди чеб коррупциядин къармахра авай са жерге генераларни полковникар, медсправкаяр къачуна, рапортар кхьена, кIва­лах­­дилай элячIна. Генерал А.Орлов Рагъ­акIи­дай патаз катна. Кьве йисан вахтунда Б.Грызлован ва министерствода авай гьалар, инсанар хъсандиз чизвай В.Васильеван регьбервилик кваз, МВД-дин УСБ-ди (Къене­патан хатасузвал хуьнин управление), Генпрокуратурадин ва ФСБ-дин къуллугъчийрихъ галаз санал ахтармишунар авуналди, къуьнерал погонар алай коррупционеррин чIехи десте (“оборотни в погонах”) дуьздал акъудна. Са юкъуз, 2003-йисан 23-июндиз 7 кас: са генерал, полковникар ва подполковникар кьуна. Чуьнуьх жез алакьайбур гуьгъуьнлай кьун хъувуна. Абур вири суддин вилик акъвазарна, 15-20 йис кар атIана, дустагъдиз рекье туна. Им милициядин жергеяр кIевелай михьи ийиз эгечIнава лагьай чIал тир. Халкьдин патай милициядиз, санлай властдиз ийизвай ихтибар акваз-акваз хкаж жезвай, гьа са вахтунда криминалдихъ, виликдай хьиз, “девран гьалдай” жуьрэтни амукьнач.

Коррупциядал залпанд акьалдай Б.Грызлов гьа йисан эхирдай Госдумадин Председателвиле хкяна, адахъ галаз санал В.Васильевни парламентдиз кIвалахал хутахнай. МВД-дин кьиле хатасузвал хуьнин карда пешекарвилин вини дережадив агакьнавай ФСБ-дин генерал Рашид Нургалиев тайинарна. ЦIийи министрди Грызлован рехъ давамариз, милициядихъ авай ихтибар артухардай, адан авторитет хкаждай чалишмишвилер авуна. А йисара МВД-да кIвалахайбуру Р. Нургалиев гъил михьи инсан я лугьуз ри­кIел хкизва. Гьахъ лагьайтIа, ведомствода гзаф татугайвилериз рехъ гузвай. Са кар дегиш хьана: МВД-да тухузвай реформайрин сергьятра аваз “милициядикай” “полиция” авуна­. Нургалиеван фикирдалди, халкьди “ми­лициядилай” “полициядиз” гзаф гьуьрмет ийида, виликан милиционердиз гила “жанаби полицейский” лагьана кIан жеда. Амма акI хьанач, халкьдиз милициядин тIвар дегишарун хуш атанач. Полициядин авторитет агъуз­ ават­на, коррупцияди мад кьил хкажна.

Президентвилиз хкя хъувур В.Путина къейд авурвал, властдин органра коррупция хьуни чи уьлкведин милли хатасузвал къурхулувилик кутазва. Им, ма­са гафаралди, акI лагьай чIал я хьи, коррупционерри Ватандиз хаинвалзава, абур чи Ватан зайифарун патал виш йисаралди алахънавай душманрин гъиле вилиз таквадай, радиацияди хьиз, таъсирзвай яракьдиз элкъвезва. Коррупцияди кьунвай общество бажагьат девлетлу жеда.

Коррупция салара-бахчайра экъечIзавай чIу­ру хъчар хьиз я. Шир-векь лугьудай са чIу­­­ру хъач ава, я тахьайтIа цацар алай чумур­. Эгер майваяр битмишарзавай сал михьдайла, а хъчарин дувулрин са хьирхьам кьванни накьвадик кумукьайтIа, са вад-цIуд йикъа­лай ада цIирер ахъайда. Коррупция садакай-масадак акатдай, фад чкIидай азар хьиз я — эгер обществодин меденият, ахлакь­динни марифатдин сагъламвал, иммунитет зайиф­, къадакьар буш хьанватIа. Гила куьне фикир ая, агъзур йисаралди, мусибатарни эхи авуна, азаб-азиятдик инсаниятди къазанмишай, инсаният вич хуьнин къаравулда акъвазарнавай гуьзел ивирар, паквилер, югъ-йиф талгьана, ягъунрик хьайи 90-йисар кечирмишнава чна. Телевидениди къени суткада кьиляй-кьилиз эдебсузвал, шитвал, саймазвал илитIзава чал, чун акьулсуз фугъарайриз элкъуьрзава. Пул, девлет, гьар гьи жуьреда кIан хьайитIани кIватIзава, мадни гзаф пул хьун уьмуьрдин макьсад я лугьуз чирзава чаз телевизордай. Ихьтин гьалара чи марифат, ахлакь ва эдебият гьи дережада хьана кIанзава квез? Гьавиляй инсанри ришветар гун-къачун регъуь жедай кар яз гьисабзавач. Коррупционер абуруз алакьунар авай чIехи кас хьиз аквазва.

Къейд авун лазим я, эхиримжи йисара  чи  уьлкведа  коррупциядихъ галаз женг чIугун икьван чIавалди тахьай хьтин дережада гужлу авунва. Лугьун хьи, системный къайдада женг чIугвазва. Килиг садра, федеральный министр А.Улюкаев, ришвет къачудайла, оперативникри ­кьуна. Им икьван чIавалди тахьай хьтин кар я.  Вичихъ Кремлда, Гьукуматда дустар авай, вири йисара абурухъ далу акална, миллиардралди бюджетдин пулар тарашиз хьайи Сахалинский областдин губернатор А.Хорошавин ФСБ-дин Москвадин отделдин къуллугъчийри хабарни авачиз кьу­на. Адан кIва­лера къвекъвейла, нагъд са миллиард манат пул, къизилар ва маса багьа шейэр, гьа гьисабдай яз 36 миллион манатдин къимет авай кхьинардай къизилдин ручка жагъана. ФСБ-дин оперативникрин га­фарай, губернаторди пул картуфар твадай чувалра хуьзвай­. ФСБ-ди областдин вини де­режадин къуллугърал алай 18 кас кьуна, силис тухуз­ва. Ма­лум хьайивал, чеб кьа­дал­ди вилик са югъ амаз абуру вирида отпускаяр къачунвай, къецепатан уьлквейриз катуниз гьазурвилер аквазвай. Са ни ятIани абуруз хабар гана.

А.Хорошавинан гуьгъуьнал алаз Коми Республикадин кьил В.Гайзер къармахра гьатна. 2015-2017-йисара ФСБ-дин оперативникри кьур 8 губернатор силисдик ква. Гьелбетда, абур къуллугърилай алуднава.

Газет кIелзавайбуруз чир хьун патал лу­гьуз кIанзава хьи, чи шартIара тахсиркарвилер ийизвай губернатор ацукьарун регьят кар туш. Месела, гьеле 2012-йисуз Счетный палатади Коми Республикада 6 млрд. манат бюджетдин пулар вара-зара авунвайди дуьз­дал акъудна, материалар Генпрокуратурадиз рекье тунай. ТIвар патал хьайитIани, уголовный делояр къарагъарнач. Сахалиндани, гьи­кьван ахтармишунар хьанатIани, уголовный делояр хьанач.

Амма гила коррупциядихъ галаз женг чIуг­­­вазвайбур маса къайдада эгечIна. Адаз системный къайда лугьузва. Месела, Сахалинда абуру чинеба йисни зуран вахтунда регион­дин законар хуьдай органар, бюджетдин идараяр, администрациядихъ галаз ала­къада авай, адан заказар тамамарзавай карханаяр ва идараяр ахтармишна, анра рехъ гуз­вай законсузвилер чирна, субутардай де­ли­лар кIватI­­на. Нетижада областдин прокурор, ФСБ-дин ва МВД-дин управленийрин на­чальникар къуллугърилай алудна. А.Хоро­ша­винан нагьахъ крар кIевирзавайбур гьа ибур тир. Ахпа Хорошавин ва областдин амай “чIехибурни” кьуна. Алай вахтунда Сахалин коррупциядикай михьи хьанвайди яз гьисабзава.

Мад са кардикай лугьун. Москвадин СМИ-ри кхьизвайвал, меркезда коррупциядихъ галаз женг чIугвадай, асул гьи­саб­дай ФСБ-дин къуллугъчийрикай ибарат махсус десте туькIуьрнава. Абур вужар ятIа, гьиниз физ-хквезватIа, садазни чирзавач. Регионра авай органарни хабардар ийизвач. Гьавиляй абурухъ агалкьунарни жезва. ­Лу-гьузвайвал, абурун лишандик мад 12 гу­бер­­натор ква. Белки, гьакI я жеди. Амма­ инан­мишвилелди лугьуз жеда хьи, алай вахтунда­ уьлкведин  руководстводи,  кьилди  къачур­тIа, Президент Владимир Путина корруп­циядихъ галаз кIевелай женг чIугун къарардиз къачунва. Зун гьеле рахазвач МВД-дин коррупциядихъ галаз женг чIугунин Управле­нидин начальникдин заместитель полковник Дмитрий Захарченко кьунвайдакай, идахъ галаз погонар алай мад шумуд кас кьан хъийида­тIа. Ихьтин чIехи пулар — са­ки 9 миллиард ма­нат, долларарни евроярни кваз са полковникдивай ришветар яз кIватIиз же­дайди туш.

Дагъустандикай рахайтIа, тикрар хъийиз кIанзава: Владимир Васильев — чаз Аллагьди гунуг я.

И макъала РФ-дин Госдумада МВД-дин министр Владимир Колокольцева лагьай гафаралди куьтягьиз кIанзава:

“Спокойно будем продолжать работу и по наведению порядка среди самих сот­руд­ников органов внутренних дел дагестанской полиции и в то же время будем спокойно комплексно и системно работать по выкорчевыванию фактов злоу­потреб­ления руководства республики. Будем помогать Владимиру Ва­сильеву, врио Главы Да­гес­тана, в наведении в республике порядка, элементарного порядка, который народ республиканский заслужил. И в нашем лице можно видеть сторонни­ков­ и инициаторов подобного рода мероприятий”.

Абдулафис Исмаилов