“Дагъустан” химкъуллугъдин отделдин начальник Агьмед Миметмирзоевич Агьмедагъаеваз алатай йисан эхирда республикадин Кьил Р.Абдулатипован Указдалди “Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар гана.
Чна адаз, чи газетдин штатдик квачир мухбиррикайни сад, газет кIелзавайбурун арада машгьурзавай, ам кхьин вичин коллективда ва масанрани тешкилзавай касни хьуниз килигна, ЦIийи йисан нумрада “ЦIийи тIварар — цIийи тебрикар” рубрикадик кваз тебрикарни рекье тунай:
ВикIегь хва я, чилер хуьз!
Акьалтзавай гилер хуьз!
Къуччагъвидин къаст гила
Я цаварни гьуьлер хуьн!
И гафарик таб квач. Экологиядин йисни тирвиляй чна, дугъриданни, и касдин къуллугъдикай, къайгъуйрикай са кIус гегьеншдиз кхьин кьетIна.
Лагьана кIанда, ам Ахцегь райондин Къуччагърин хуьряй акъатнавай сад лагьай алим я. Хкянавай пешени акьалтIай герекди я: чилер азаррикайни зиянкаррикай хуьн!
И рекьел ам садлагьана экъечIнач. Вичи рикIел хкизвайвал, адан ирид бубаярни дагълара хеб-мал хуьзвай малдарар тир. Вичини жаван ва жегьил йисар чубанвиле акъудна. Гагь Мугъандиз, гагь дагълариз лацан суьруьйрихъ галаз рекьер атIана. Гьа рекьера адаз азербайжан чIални чир хьана, зуьрнедал, чIагъандал гьаваяр тамамариз, манияр лугьуз, халкьдин гуьгьуьларни шадарна.
Амма 1963-йисуз ада вичин рехъ дибдай дегишарна. Ам ДГУ-дин химиядинни биологиядин факультетдиз гьахьна, анаг акьалтIарай 1968-йисалай инихъ Даг НИИСХ-да чилер хуьнин рекьяй отделда къуллугъзава. Гьа ина ада илимрин кандидатвилин дережани хвена. Къарагъарнавай месэла чи республикадин майишатар патал лап герекди я: “Дагъустандин дагъларин ценерив гвай чилерин тIебиат хуьнин ва абурун бегьерлувал хкажунин рекьер”.
Вичин алимвилин ахтармишунар Агьмед Миметмирзоевича чи республикадин са жерге майишатра кардик кутуна, чилерин ери неинки хвена, абур тартибдикай хкатунин рекьер атIудай хейлин цIийи меслятар, технологияр ва къайдаяр туькIуьрна, майишатрив агакьарна.
Чилер хуьн — им тIебии девлетар хуьн, инсан вич хуьн лагьай чIални тушни! Экологиядин четин месэлаяр артух хьанвай алай девирда алим Агьмедагъаеван тежрибадихъ генани кьетIен метлеб авайди илимдинни практикадин гзаф мярекатрал, алимрин рахунрани кхьинра къейднава.
Адахъ галаз санал кIвалахзавай химиядинни аналитикадин отделдин начальник, Мурсал Якьубович Жалалова кхьизвайвал, А.М.Агьмедагъаеван гъиликай 540-дав агакьна лап герек меслятар хкатнава.
Духтуррин чIалалди рахайтIа, а меслятар чилерин сагъламвилин гьал къалурзавай медицинадин карточкаяр хьиз я, алимди гьар са азардиз ам сагъардай рецептар гьазурнава. Ингье бязибурун тIварар: “Зулун тумар интенсивный къайдада битмишарунин технология” (1985-йис), “Чилерин миянлувилин гьал ва анриз миянардай шейэр вегьинин кьадарар” (1987-йис). “ДАССР-дин хуьруьн майишат 1986-1990-йисара ва 2000-йисан девирдалди комплексный къайдада химияламишунин программа” (1988-йис), “Чили жумартвилелди бегьер гун лазим я” — монография (1986-йис); “Миянардай шейэрин рекьяй методикадин меслятар” (2000-йис) ва икI мад масабурухъни куьгьне тежедай къиметлувал ава…
Хейлин макъалаяр А.М.Агьмедагъаева чи газетрани журналра чапнава.
Чилер азаррикай хуьнин ва абурун бегьерлувал артухарунин хилерик алимди кутунвай пай адаз РФ-дин хуьруьн майишатдин министерстводин, РФ-дин агропромдин хилен работникрин профсоюздин ЦК-дин гьуьрметдин грамотаяр гуналди, эхирни, чун винидихъ раханвай “РД-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар гуналди къейднава.
А.М.Агьмедагъаеван еке алахъунрин нетижа яз, Махачкъаладин Илимдин городокда “Дагъустан” химзащитадин къуллугъчийриз 90 квартирадин кIвалер арадал атана. Станциядин вичин лабораторияр цIийи техникадалди ва тадаракралди девлетлу хьана.
А йисара ам и къуллугъдин директордин заместитель тир. Алим яз, ада теклифай меслятар кардик кутуни тек са Буйнакский райондин майишатра зулун къуьл цайи майданрин гьар са гектардай, план 30 центнер яз, 35 центнердив агакьна техил вахчудай мумкинвал гайиди гилани рикIел хкизва.
Амма девирар дегиш хьуникди чи алимри гузвай саки вири теклифар чарарал аламукьзава. Экология хаталувилик квайлани, химкъуллугъдин тежрибадиз яб гузвач. И карди бес руьгь тухардани?..
Лагьана кIанда, Агьмедагъа Миметмирзоевич вичин багъри накьварихъ, хуьруьхъ, райондихъ рикI кузвай ксарикайни сад я. И къилих адав вичин бубадилай, саки 50 йисуз хайи хуьруьн колхоздин кьиле хьайи касдилай агакьайдал шак алач.
Районда хуьруьн майишатдин чилер менфятлувилелди ишлемишун патал ада Ахцегь райондин руководстводихъ галаз сих алакъа хуьзва. Вичи Къурукалал чешнедин майишат (багъ, сал, куьнуьяр) кутуна, нетижайрал дамахзава, хуьруьнбурузни карчивал виликди тухуз алакьдай куьмекар гузва…
Райондин куьгьне хуьрер хуьн патал ада кхьей метлеблу макъалаяр алатай йисуз чи газетда чапнай ва адаз лайихлу къимет — газетдин премияни ганай. Эхь, ихьтин алимрин-пешекаррин куьмекди чаз чи экология, чилер, девлетар хуьдай мумкинвилер артухарда. Гьелбетда, гьукумди ва карчийрини чпин патай итижлувал къалурайтIа…
Мерд Али Жалилов
