И йикъара чи гъилиз мад са цIийи ктаб атана: “Таржумаяр”. Тар­жу­мачиди — чи машгьур шаир ва публицист, лезги чIалан сарраф устад  Пакизат  Фатуллаевади  — ам вичин играми стха Буньямудинан руьгьдиз бахшнава. И кардихъ, за кьатIайвал, ихьтин сир ава: шаир-таржумачиди лезги чIалаз лап куьгьне девиррин авторрин эсерар элкъуьрнава. И кардалди халис гевгьерар-чIалан къашар садрани куьгьне тежерди, руьгь рекьин тийир­ди субутзава.

Ктабда гьатнавай тIварариз фикир гайила, чаз мад са кьетIен сир ачух жезва: “гъвечIи халкьдинди” лугьузвай лезги чIалавай, устаддин къелемдиз къачурла, дуьньядин лап “чIехи” чIаларни иливариз жеда кьван!

Низами Генжеви, Хафиз Ширази, Омар Хайям, Жалаледдин Ру­ми  (фарс чIалан векилар), Уильям Шекспир (ингилис чIалан векил), Михаил Лермонтов, Иван Бунин, Николай Тихонов, Алексей Толстой, Эффенди Капиев (урус чIалан векилар) — аку садра, таржумачиди гьикьван муракаб везифа вичин хивез къачунватIа!

Гьатта са урус чIалан векилар къачуртIани, абурун хатI, кхьинин тегьерар, чIалан шикиллувал ва везинлувал сад-садаз ухшарди туш. Садаз шаирвилинни романтиквилин къизгъин гьиссер артух хас ятIа, масадаз сабурлувални  къашарихъни нурарихъ гзаф къекъуьн, руьгьдин тIваларайни хъутIалрай экъечIиз алахъун хас я.

Эффенди Капиеван хатI генани кьетIенди я. Урус чIалал кхьиз хьайи дагъвиди, вичин руьгьдин нев “ХХ асирдин Гомер” СтIал Сулейманан шаирвилинни арифдарвилин аршаризни деринриз мукьва ийиз, Сулейманан айгьамни хъвер, камаллувал, михьивал, гагь-гагь аялдин хьтин дугъривал хуьз, зегьмет чIу­гу­най.

Чи вилик атанвай ктабда къенин аямдин таржумачи винидихъ тIва­рар кьунвай вири авторриз хас тир  кьетIенвилер хуьз алахънава. Вичи и кардикай икI кхьизва: шииратдин эсерар таржума ийидай чIа­вуз “за неинки урус чIалаз авур литературный таржума гъилик авуна, гьакIни абур фарс чIалай цIар­ба-цIар авунвай таржумайрив, филологиядин таржумайрив гекъигна, жезмай кьван чпин хайи чIалаз, ма­найриз мукьва жедайвал, поэзиядин та­кьат­рин гуьрчегвал, фасагьатвал квахь тийидайвал алахъунар авуна”.

За кьатIайвал, П.Фатуллаевади вичин кар устадвилелди кьилиз акъуднава. Тестикьарзавай бязи мисалар:

Теснифзава Низамиди,

гаф чидайбур шерик ийиз,

Чансуз чандал чан хкизва,

чIалан суьгьуьр гъилик ийиз…

(“Сирерин хазина” поэмадай. Ктабдин 7-чин.)

“Хосров ва Ширин” поэмада Хосрованни Фергьатан арада хьайи гьуьжет акьалтIай къуватлуди хьанва­.

—  Вун вуж я? Заз вири чида, акурди туш вун.

—  Дуствал — меркез тир са яргъа уьлкведай я зун.

—  Квелди а яд вилаятда ийизва алвер?

—  А уьлкведа гъамар гузва, къачурла рикIер.

—  РикIер гана, гъамар къачун — хийир туш еке.

—  Рук туш эхир гъуьрч хкидай — ашкъидин уьлкве!..

(12-чин).

Уильям Шекспиран и ктабда ­гьатнавай сонетди, акьван асирар ­алатайлани, къе кхьейда хьиз, ван­зава:

66-СОНЕТ

За ажалдиз эверзава. Амач кьве вил килигдай,

Асил-тангъах атанвайла къекъверагдин шикилдиз.

Зар-зибада кеф чIугвазва угъраш тирда виликдай,

Пак ихтибар, кьуьл илисна, пузмишнава зигилди.

 

Гьуьрметзава лайихсуздаз беябурчивилелди,

Михьи рушан намус — гьамни маса гузва-къачузва.

Синих кутаз, саф гуьзелвал русвагьзава хъилелди,

Ажиз пацук къуватдини хиве кьунва ажузвал.

 

Ихтиярар гъилевайда медени мез лалнава,

ТIуб цава кьаз, арифдардиз тарсар гузва течирда.

РикI михьидаз, “ахмакь” лугьуз, экуь дуьнья салнава,

Инсафсузда къенивилин чан къачузва есирда.

 

Хъфидай зун, къведачиртIа чи кьилел и мусибат:

Вун, кIаниди, тек амукьда — кур жеда чи муьгьуьббат.

Амай таржумаяр гьикаятдин эсерар я. Гьар сада абурун ав­торрин кхьинрин хатI хуьнихъ ­галаз сад хьиз, жанрайриз (махуниз, повестдиз, гьикаядиз, новелладиз) хас кьетIенвилерни хвенва. Абурал чун акъваззавач, гьикI хьи, и кар кIелзавайбуруз теклифзава.

Пакизат Фатуллаевадин цIийи кIвалахди садни бейтерефдиз тадач. Лезги чIалан чIехи мумкинвилерал гьейран жедайдал шак алач…

Мердали Жалилов