Шихмурад Шихмурадов, РФ-дин журналистрин
Союздин член, РД-дин культурадин лайихлу работник
Шарвилидин суварин вилик шаир, публицист Мердали Жалилова чаз хъсан савкьат багъишнава: 2009-йисан 2-июлдин йифиз, Махачкъаладивай са акьван яргъа тушиз, ракьун рекьин Уйташ станциядин патав террористри рельсерик кутур хъиткьинардай шейэр хатасуз ийидайла, жегьил уьмуьр бедбахтвилелди кьатI хьайи кьегьал хва Артур Эмирханович Бабаеван къамат бажарагълудаказ поэмадин цIарара тунва. Инсанди Игитвал авунин асул бинеяр, чешмеяр гьихьтинбур ятIа, художественный такьатралди лишанламишнава.
Эхь, Шарвилияр — Игитар чахъ хьана, ава, гележегдани жеда! Абур халкьди, и ва я маса девирдин шартIари, гьакъикъатди арадал гъизва, майдандиз акъудзава.
Гьихьтин мана ава “Игитвал” гафунихъ? Элдин патахъай чан къурбанд ийиз гьазурвал, жуьрэтлувал, мягькемвал, кичIевал тийижирвал ва икI мад. Гьа ихьтин кас тир Артурни.
М.Жалилова поэмада игитар гьакIан буш чкадал пайда тежедайди, кьиляй-кьилиз яру гъал чIугвадай хьиз, къалурнава.
А бине дагълух къадим хуьруьн хъсан адетри, акьуллу бубайрини абурун камаллу насигьатри, дуьзгуьн тербияди тешкилзава. Бабаеврин тухум Миграгъа азадвилин руьгь квай, дуьзвал, гьахълувал кIандай ерияр авайди яз чида. ИкI, чIехи буба Теймурхан, 1877-йисарин бунтара иштиракна лугьуз, Сибирдиз суьргуьннай. Адан хва Ханбуба, Бакудин мяденра зегьмет чIугваз, гзаф крар акур, гъавурдик квай кас тир. Инженер-капитан Теймурхан Ханбабаевича Винницада, Киевда, Сталинградда, Польша азад хъийидай къизгъин женгера иштиракна. Ам Яру Гъед, Ватандин дяведин II дережадин орденрин, “Сталинград оборона авунай” медалдин сагьиб тир. Артуран чIехи буба Мирзехан Ханбабаевича НКГБ-дин отделдин секретарвиле, оперуполномоченныйвиле кIвалахна. Амни са жерге медалриз лайихлу хьанвай. Гьа ихьтин баркаллу тухум, хизан.
Гьайиф чIугваз тазвайди гьахъсузвал я. Игитвилин тIвар гун патал 2009-йисан 31-июлдиз герек документар рекье тунайтIани, гуьгъуьнлай РФ-дин Госдумадин Председатель Б.Грызловаз арза кхьенайтIани, Артуран диде-бубадив хва сагъзамаз лайихлу хьанвай анжах “ВикIегьвилин орден” вахкуналди сергьятламиш хьана.
Гьахъсузвилиз санани, садрани рехъ тагун лазим я. Кьегьал рухвайриз къвезвай, кутугай къимет гуни несилар халис ватанпересар яз тербияламишуниз къуллугъда. Чи вилик атанвай поэмадихъни гьа ихьтин метлеб ава. Ам Игит хциз памятник хьиз я, гьакI — хайиди тир къадим, гуьзел Миграгърин хуьруьзни.
Поэмадикай гьам хизанра, гьам жегьил — жаванри кIелзавай чкайра менфят къачуз жеда. Яшамишрай Шарвилидин руьгь!
Артур
( Поэма )
Ракьун рекьин Уйташ станциядин патав вагьши террористри рельсерик кутур хъиткьинардай шейэр хатасуз ийидайла игитвилелди телеф хьайи зи хуьруьнви, ФСБ-дин капитан Артур Эмирханович Бабаеван экуь руьгьдиз бахшзава.
ЭгечIун
Усал ксар — руьгьпичIияр
Чи дагълариз хас хьанач.
Зайиф тежер Шарвилияр
Гьар аямди хаз хьана.
Рушарни чи, гьакьван тIавус,
Бармакар я шалара!
Эркекар я герек чIавуз,
Ягъияр тваз тIвалара!
Хва майдандиз экъечIунихъ
Вил жеда чи бубайрин.
Руш кьуьлуьник экечIуниз
Къимет гуда дидейри.
Атлуйралди адлубур я
Чи убайрин тарихар.
Гъетерилай нурлубур я
Чи сусарин къилихар.
Ярагъвидин пайдах къугъваз,
Халкьдин кьилел алван хьиз,
Къемерарни Меликар яз,
Фида хуруз душмандин.
Гапурдилай хцивал гва
Камалдин гьар гафунив.
Сулейманан милливал гва
Гьар сесинив, гьарфунив.
Шумуд асир гъана гелел
Сазди Ашукь Саидан!
Аваз яваш хьанач гьеле
Ашукь Ялцугъ Эминан.
Гуя кьепIер кIвалера чи
Хуьзва анжах лекьериз.
МуьтIуьгъ хьанач кIелеяр чи
ТIурфанризни мекьериз.
Несилриз таз шивер кияр,
Къизил пурар, уьзенгар,
Заргарар я сеняткарар,
Безмейра тваз безекар…
Сарыджадин сант я пайгар,
Мез я михьи мермерда.
Алискеров Азизан тIвар
Несилралди эзберда.
Вахт атайтIа мад хатайрин,
Катдач садни куьлгедик.
Элкъведа гьар сад жидайриз,
Хуьда къалхан уьлкведиз!
Шаир жеда, тариф авай,
Илгьам твада сафада.
Игитвилиз лайих авай
Къашар рикIиз чIугвада…
И суьгьбетни ийизва за
Игитдикай сабурдин.
Хьун паталди гафунихъ зар,
Къилав михьи гапурдин.
Акун патал ялав адан
Гьар са бани — бендедиз,
Артухариз умудрин сан
Гьар са буба — дидедиз…
Шикилдив
Килигзава шикилдиз зун,
Цлал алай мектебдин.
Кутунва зи рикIик зурзун
Адан суйди ажебдиз!
Гуьрчегнава адан хуру
Наградайри Ватандин.
Ярж — винизвал гва абурув
Намусдинни виждандин!
ВикIегьвилин жанлу я берт,
Четин чIавуз къалурай.
Чарадан гъам, чарадан дерт
Жив хьиз хура цIурурай!..
Лекьрен вилер туькIвенва зал,
Лугьузвай хьиз: “Хуьх дикъет!
Вагьшийри бед къачунва звал,
Гъейратсузриз це лянет!..”
А вилера ава умуд,
Пайзава чаз секинвал:
“За кIуднава квел къведай
гъуд,
Алуднава четинвал.
За атIана вагьшидин дам,
Къуват гузвай ажалдиз.
Илисна кьуьл, авуна рам
Бине чIулав завалдин…”
Агатзава ажеб дамах —
Хтай хьиз я Шарвили!
“Зи дагъвияр! Хьухь куьн уях!
Твах садвилин кар вилик!
Имтигьанра тахьурай квехъ
Са чIавузни ажузвал!
Саналди твах куь гьахълу
рехъ,
Такурай квез ялгъузвал!
“КицI элуькьда — фида карван”, —
Гьикьван гьахълу мисал я!
Чпиз хьурай чпин дуван,
КицIерин югъ усал я…
Нев ала чал Алпандин цIун,
Нурни ала Ракъинин.
Зайиф жедач садрани кун,
Уьмуьр анжах якъиниз.
Зун хъфенвач! Жедач а кар!
Зун вилик ква жергедин!
Давамра рехъ, азиз дустар,
Михьи яз руьгь, живе
хьиз!..”
ПIирери вуч
лугьузва?
Миграгъа
Гзаф ава зияратар:
ПIир Сулейман,
Сад Аллагьдин эмирдалди
Илифнава
Шалбуз дагъдин чапардал,
Гъурун кIамун тик руварин
Мелгьем галай шагьвардал.
Аниз къвезва муъмин ксар,
Меккадиз хьиз, гьаждал
хьиз,
Мурадар кIанз фена кьилиз,
Имандин гаф мецел гъиз…
Мадни пIирер — паклу ксар ,
Хуьзвай хуьруьн сергьятар:
Шайда — буба,
Сфи — буба,
Гъвейиф — буба,
Цми — буба,
Хан — буба…
Гьарма сад я са эрзиман,
Са къагъриман,
Са руьгь кьакьан,
РикIел гъизвай
Динни иман,
Тефидайбур
Гьич ахварал,
Хуьзвай серфе вирибурун —
Ният михьибурун,
Руьгь хцибурун,
Мез ширинбурун,
Къефле къалинбурун,
Таъсиб кьакьанбурун,
Сидкьи масанбурун…
* * *
Са Хан — буба —
Уллу буба Артуран —
Теймурхан —
Тир лугьуда эвлиян,
Аллагьдин рекье
Эцигайди чан.
Акъвазайди я чина ам
Гьахъсузвилин
Пачагьдинни,
Гунагьдинни,
Гьатта пехъи
Геллегьдинни,
Келлегуьздин,
Куьлягьдинни…
Белки, Етим Эмина
Вичин дуьа эрзиман
Лагьанай жеди
Гьа касдинни гуьгъуьна:
“Гила вучда, эй мусурман,
Гьахълу са султан гьинава?
ПIирерикай тир Теймурхан,
Гила а Лукьман гьинава?..”
* * *
Ам акъатнай суьргуьндиз —
Сибирдин кIевериз.
Рекьер атIуз четин тир,
Гьахъуниз эвериз…
“Рекьидач зун яргъара,
Хкведа дагълариз,
ЭкъечIда терс юргъарай,
Бед хирер сагъариз.
Несилриз тахт хуьда за,
Майдан гуз кьепIериз.
Кьилел даим жеда рагъ,
Эвериз женгериз!..”
* * *
Теймурханан зенд амукьна
дагълара.
ПIир хьиз, а зенд
Белки, къени элкъвезва
чи ягъварал:
— Хуьх куьне куьн завалрикай,
рухваяр!
Садаз-сад хьухь гьамишанда
архаяр!
Таз тахьурай хуьрер-кIвалер
ялгъуздиз!
Гьич кIан жемир серфе хьана
агъузди!
Ягьанатиз тамир квекай
душмандив!
Давутар хьухь квекай гьар сад
замандин!
Тур хьухь хура акьар ява
ягъидин!
Тамир адахъ я кам, я гъил
яргъи тир!..
Тарихдин
тарс
Тарс тухузва Мирзехана —
Муаллимди тарихдин,
Са-са рекъем рахурзава
Ада гьакьван лайихдиз:
— Чи бубайрин игитвилер
ЧIехи я.
Белки, гьахьняй дагъдин
кьилер
Рехи я.
Ватан хуьрла къвазайбур я
Дагълар хьиз.
Ислягь чIавуз рахайбур я
Хвалар хьиз.
Сулейманан чIалар кIелиз,
Эзберна.
Гьар са хуьруь, гьар са кIвали
Эмберна.
Тарих хвена, хвена къени
Адетар.
Дегишарнач чпин ери,
Хесетар.
Эквер гъана, рекьер гъана
Дагълариз.
Гьикьван цIийи цуьквер гъана,
Муькъвер гъана
Дагълариз…
Мад татурай квел садрани
Дуьшуьшар.
Тагъурай квел гьич ядрани
Биришар.
КIела, къачу чирвилерин
Мержанар.
Куьн паталди я чилерин
Майданар.
Вири рекьер ачухбур я
Куьн патал.
Куьне анжах бубайрин рехъ
Хуьн патал…
* * *
Артура тарс кьабулзава
Гьава хьиз.
Сифте сефер багъда акур
Майва хьиз.
ЧIехи буба а багъдин мерд
Багъман я.
Гьар келима неве патал
Дарман я.
Килигзава гагь-гагь вичин
Абурдиз.
ЭкъечIзава тан, ашукь жед
Акурди.
Къван хкажиз, ракь хкажиз
Гьаятдал,
ЦIил чIугвада, гьекь хьана вич
Галатдалд.
Пагьливан хьиз жезва хкаж
Шиверал.
Гагь язава тажни архаш
Живерал.
Къачузва икI рагаривай
Лигимвал.
Вине твазва цаварилай
Итимвал!
Дустар адал алтIушзава
ЧIижер хьиз.
Ам галачиз агалкьунар
Тежер хьиз.
— Артурахъ чи авач ерли
Буш рахун.
“Женг чIугван!” я
Адаз артух
Хуш рахун…
“Бубайрин рехъ хуьн
тийирдахъ
Вуч жеда?
Таганамаз са хийир — затI
Пуч жеда…”
Рекьер —
имтигьанар
Куьтягьна мектеб,
ЭкъечIнава хва,
Хуьн паталди деб,
Адахъ къаст ава
“Аскер жеда зун —
Ватандин дестек!
КIан я заз авун
Гьар са кам гуьрчег!
Дидедин некIед
Квадардач хатур.
Бубадиз — белед,
Хуьз адан абур.
ЧIехи бубайрин
Артухарда ирс.
Хайи убайрин
Таъсиб рикIе хуьз…
Авахьда вилик,
Ачухарда гел.
Жеда заз шерик
Зи къагьриман эл!..”
* * *
Алатнач гьич зур пай герек
вахтунин,
Чар хквезва командиррин
частунин:
“Гьуьрметлу дидени буба
Бабаевар!
Чна квез гьакьван сабурлу,
Гьакьван абурлу,
Крариз уьтквем,
Къилихриз мягькем
Хва — арха
Тербияламишунай
Лугьузва сагърай.
ТIимил я кIелун аскерди Устав.
Адаз яракьрин чизва ишни
гьав.
Хатасуз ийиз чида завалар,
Адаз хъвайи нек даим
гьалал я!
Женгина — къуччагъ,
Гьакьван гьакъисагъ,
Сагърай куь бине,
Мадни уьзуьагъ!..
Миграгъа сувар
Сувар ава Вегьрен тIула,
Къейдзава къе
Къадим хуьруьн юбилей —
Вад агъзур йис!
Ихьтин яшар
Низ акуна мад гьеле!?
Иниз тахтай мугьман авач
Къубадайни Куьредай,
Арсугъайни МихетIай,
Ростовдайни Московдай,
Невадилай, Тамбовдай…
Уралвияр, сибирвияр аквазва,
Ина вири гьа са чIалал
рахазва.
Миграгъвийрин хилер-путар
чкIанвай,
Ингье гила хайи мукал
хтанва…
Вири цуьквер
Чи баркаван яйлахрин
Илифай хьиз я
Мугьманрин къужахриз!
Майдан кьунва
Михьиз нурлу сачахри!..
Пагьливанар гьам чиле,
Гьам цавава.
Хур ацIуриз, гьамга хьтин
Гьавава.
Сазандарар, кьаваларни
шаирар
ЭкечIнава такур жуьре
бягьсерик.
Гьар сад — устад, гьар сад
гьакьван магьир я,
Аллагьар хьиз ава сирлу
гьиссерин.
* * *
Тамада я хъуьруьнрин хва
Жамидин:
— Хайи чил, гьикI ийидач ви
тарифар!
Ухайшзава бедендин гьар
жизвиди,
Вирибур я ашукьарни арифар.
Шихнесиран шииррин шив,
шагьвар хьиз,
ЭкъечIзава жейран катай
кукIушрихъ.
Муграгъ Салахъ, таб течидай
шагьмар хьиз,
Ава кIур гуз кубутбурун
нахушриз.
Гьаживерди, Арбен ва гьакI
Зульфикъар
“Муграгъ — зи Рагъ!” — гимн
теснифиз мелева.
Гуьлмегьамед Ражабавди я
икьрар:
— Чунни фида риваятрин
гелеваз…
“Эй Эренлар! Я Шалбуз дагъ!”
гьарайиз,
Дуст Мегьамед къурухрава
цуькверин.
Ибрагьимни “Пуд уьмуьрни
Миграгъа
Акъуддай за!” ава, кьин хьиз,
эзбериз.
Шагьбалани Абдулфетягь,
Ризванни
Рашид ава цIарар ягъиз
терездай.
Мани мецел алаз къвезва
Алванни, —
АватIа затI илгьам ина
эвездай!..
* * *
Кьуьлуьник ква
ЯхцIур свасни
ЯхцIур чам!..
Низ акурд я
Икьван дуьнья яз хуррам!
И жуьтерик ква Артурни,
кьуьлзавай,
Ара-ара тIавусризни вилзава.
Хкянава ада кIани свас ина,
Авачир жед акьван бахтлу
кас ина…
Мег гарув гва,
Хуру ачух перемни,
Лацу лиф хьиз,
Лув гуз цава зегьемдиз…
Рушни кьунвай вилиз таквар
ялавди,
МасакIа кьуьл къачудачир
къилавди!
* * *
Чилер-цавар гьатнавай жед
чархуна,
Шагь-дагълар, квез мус и
тегьер акуна!..
Къалабулух
Фена вахтар…
Жегьил хизан тавуна
Ериш кутаз авай,
акъваз тавуна.
Техникумни,
Вузни, ингье куьтягьна,
Артура гьич секинвилиз
иштягьнач.
— Девир четин хьанва гена
шулугърик,
Къалабулух кутаз ава
махлукьрик.
Террор лугьур майдан гузва
завалдиз,
Фу нез тазвач зегьметчидив
гьалалдиз.
Идан-адан къакъудзава
берекат,
Мукьвал-мукьвал —
ягъ-кьиникьин
мярекат?..
Хатасузвал хуьн герек я
дуьньядин.
Зун гьазур я ам мичIерай
азадиз!..
Бадабур туш за къачунвай
чирвилер,
Радиотехника
гьакьван герек тирвиляй…
Юкьван буйдин, ацIай гужлу
къуьнерин
Жегьилди рехъ алцумзава
вилерив.
Гагь гъилзава
Гьеле таза чурудиз,
КIанзавай хьиз чладин цак
алудиз…
* * *
Хайи буба, хайи диде
кIвачелла,
Хва рекье тваз, кьведни
кIвалин варцелла.
Свасни ава чамран цIийи
къайгъуйра:
“Гьалт тавурай вун виранрин
агъуйрал…”
* * *
Артур — аскер акван тийир
фронтда,
Шумуд жуьре къван рекьелай
алудда…
Муькъвер, мулкар,
Мектебарни бахчаяр,
Хуьн герек я, къалур тийиз
хатаяр…
Хаинкарриз амай хьиз туш
ахвар гьич.
Кумач жеди инсанвилин
ухшар гьич.
Къаних хьанва къузгъунрилай
ивидихъ.
Гузва беден тирякдин са
жизвидихъ.
Къацу пулар твазва гена
тахтуна,
Пехъ атана ацукьайтIан
бахтунал.
Амма чизвач, кутIунналди
сирихар,
Хуьз тежерди инсанвилин
лайихар…
Бадедин ахвар
Бегьер баде, ягъайди хьиз
ахвара,
Къарагънавай, ийиз са низ
ахарар.
Пакад юкъуз, тедбирар гуз
акурдан,
Хизан санал кIватIна ада
шукурдал:
— Вуч ятIа заз чидач, сенфиз
ахвара
Къекъвезвай зун хуьруьн
куьгьне сурара.
Анаг кьунвай чин кIевнавай
абдалри,
Сада-садахъ авай лашар
агалдриз.
КIур гуз авай гужлубуру
ажузриз,
Инсаф тийиз хурук кткай
ялгъузриз.
КукIварзавай сурун къванер
сарарив,
Руг ийизвай лакьанрикай
кIурарик…
Гьарда вичин саягъ гана
тедбирар,
Вирибуру рикIел гъана
хийирар:
— Дуьнья алаш-булаш хьанва,
сир амач.
Гуя акI я, секинвилин
пIир амач…
— Сурар чIурун дуьнья чIурай
мисал я
Яраб вучиз уьмуьр икьван
усал я?..
— Инсан икьван алатдани
рекьелай?
Аллагьни бес алатдани
рикIелай?..
Къари сабур гуз алахъна
невейриз:
“Я кас, мад рехъ хгуч къанлу
дявейриз…”
Игитвал
Къаргъа хабар фад агакьна
меркездай:
“Йифен сятдин пудаз
Вилиз таквар душманри
Уйташ станциядин патав
Хъиткьинарна ракьун рехъ…
Хасаратвал терг ийиз,
Эвер гана дестедиз
ФСБ-дин капитан
Бабаеван…
Йифен пердеда
Вагьшийри чинеба
КIевирнавай желеда
Гьатна хцин кам.
ЯтIани
Чашмиш хьанач ам!
КIватI хьанвайбур
Вири яргъаз къакъудна,
Ажалдин завал
Текдиз ада
Вичин хурув агудна!..”
Дили телди къарсур тавур
кIвал тунач.
Гьар са рикIе
Ахкъуд тежер
тIал туна.
Дидедин хур падна жеди
чидарди
Бубадин мез кана залум
къабарди.
Свас, балаяр туна йифен
чIулавра…
Душманар!
Куь руьгьер бес
куькIуьннани ялавра?..
* * *
А декьикьа… Гьикьван хьана
яргъиди,
Сагъ са уьмуьр алцумзава
нукьтIади.
Гьич хабарни туш хьи янух
ягъидиз,
Вири ругда адан чIулав
кIутади.
Ажал — кIвачик, винел — уьмуьр,
аваран…
Сада муькуьд инсаф течиз
редзава.
Сад пакаман рагъ гъиз ава
цаварал,
Сада михьиз экуьвилиз
седзава…
Жегьил хцин вилик шумуд
архадин
Карагзава са-сад паклу
шикилар.
Кьуразва гьекь, гагь марф
хьана ахкадиз,
Шумудаз мад багъишзава
гуьгьуьлар…
“Сусаз — цуьквер, ниниярни —
балайриз.
Диде, вахчу хцин темен —
чимиди!
Вуч багъишда ихьтин чIавуз
бубадиз?
Вуч вахкуда хуьре авай
имидиз?..”
ТIикь-тIакь, тIикь-тIакь —
атIузва ракь сятини,
Йисар жезва абурукай
зирингдиз.
Акахьнава вахт экуьнин,
нисинин,
Нянин мичI ацахьзава
зигьиндиз…
Вири кисна. Садни гумач
патарив.
Ихьтин къуват, ихьтин гьайбат
нив хьана!
Къиб яна хьи никIе авай
къацариз,
Хцин кьилел акваз-акваз
жив къвана…
Бирдан цавар, чилер падна
барутди,
Агь акъатна лал леледай,
тежер хьиз.
Пакаман лаз батмиш хьана
курутдик,
Амма кьуд пад къудгунна мад
чIижер хьиз…
* * *
Анлай инихъ ятар гьикьван
катнатIа…
Чидач рикIин суза
гьеле кьатIнатIа…
Дафтарар
Бубад гъиле ама хцин
дафтарар.
Акур тушир адаз хци
кхьирла.
Жагъай хьиз я гила руьгьдин
ачарар,
Гьар гафуни къаябарни
ифирда.
Шиирар я, тунвай кIеви
жилдера.
“Шаирвални ганвайтIа гьа
баладиз?”
РикI рахазва адан гъилин
къейдера
Къимет ганва хуш хьайи гьар
жумладиз.
* * *
— Эй Эренлар! — кIелзава цIар
бубади, —
За ваз шазда ийизва,
Хуьх вуна чун завалрикай,
зурарикай.
Чида, минет за ваз бада
ийизвач,
Ваз аян я чилин вири
крарикай.
Уфтан алуд, шейтIан алуд
рекьелай,
ЦIару цIарнах татурай
чи цуькверал.
Алуд вуна азабар чи рикIелай,
АцIурай ман, цав хьиз, руьгь чи
экверай!
Булахра яд кими тахьуй
садрани.
Бул векь хьурай, векь ягъайла
маргъуна.
Зайиф тахьуй ви рухваяр
ядрани,
ВикIегь хьурай, атайбур хьиз
махунай.
Мезре чIуруз тамир лагь,
ваз минет я.
Пас татурай чи мукалрал,
макъарал.
Лагь гьар садаз, хайи Ватан
женнет я, —
Дамах ая адан церал,
ракъарал!
Гъил вице лагь сада-садав
куьмекдин,
Къуй садазни чир тахьурай
зарулвал.
Намус маса гудай авам
кепекрихъ
Имандал гъваш, тавурай а
шагъулвал.
Я Эренлар! На куьмек це,
куьмек це!
Амукьрай чи гьар са кIвалихъ
адалат.
Гьар са кIвализ дуьнья хуьдай
эркек це —
Эркек тахьай кIвале жеда
адават.
Я Эренлар! Вакай себеб
хьурай чаз,
Ви нурарик хьурай даим вири
чун.
Ви азанди руьгьдин къуват
гурай чаз,
Ви имандик жеда даим дири
чун…
Бубадай агь акъатна:
— Вуч аламат!!
Хциз вичин кьисмет хъсан
чизвай кьван!
Ам агакьай гьар сад жедай
саламат!
Виринриз ам Лукьман хьана
физвай кьван!..
* * *
Мад кIелзава бубади:
— Гьикьван гзаф элкъвезва зал
суалар,
Сас гуз ава чебни рикIиз
вирибур.
Дуьнья ийиз тазва югъ-йиф
тупIалай,
Хкядай хьиз тварар,
бицIи — ирибур…
Вуч паталди ханватIа зун?
Нагъв патал?
Къайивилин къагьур патал
къванерин?
Я тахьайтIа гьуьм чукурдай
рагъ патал?
Я тахьайтIа пар хьун патал
къуьнериз?..
Суалри зун къваз тавуна
регъвезва,
Гуя твар я, аватнавай
дингинал.
Регъуьн къванер хупI
регьятдиз
элкъвезва!
Заз кIанзава сагъ экъечIун
женгинай…
— Вуч суалар? Вуч завалар
кIватI хьана,
Хва, ви рикIе! Гьикьван авай
къуватар?!
Шумуд завал ви кIвачерик
кьатI хьана!
Шумудаз на авуна рехъ
регьятар!
Регъуьн къванер хупI хьана
ваз заланбур?
Инсафсузар! Квез тир а куь
гьерекат?
Куьз хьанач куьн бахтунин
гел алайбур?
Хуьз жеривал мерд ниятрин
берекат?..
* * *
КIелзава мад хцин дафтар
бубади,
ДакIар хьиз я ам гьамиша
ахъа тир.
РикIел хкиз ава гьар югъ,
гьар къадам,
Яргъал тарих ва гьам крар
мукьва тир.
— Каспийскда кIвалер
хъиткьинарна…
Цавар ацахьнач, чилер
зурзанач,
Я дяведин хар — хьелер
атанач.
Амма ксанвай кIвалер
чукIурна…
Диде — баладал, бала —
ракьарал,
Къакъаж авурла йифен
ахвара,
Залумар! Де куьз хьанач
куь рикIел
Квехъни авайди гьам диде,
гьам кIел…
* * *
Мад кIелзава цIийи дафтар:
— Зи Дагъустан! Им вуч
тIегъуьн,
Им вуч тIал я атайди вал?
Къунши лугьуз, душман
ягъи —
Вуч завал я атайди вал?..
Къуншидал гъил хкажайла,
Чидачни а гъил хадайди?
Иланди кьил хкажайла,
Илигна а кьил хадайди.
Зи Дагъустан! Ви гьар са хер
Зи хер я ам, зи иви я.
Къакъуд жедач ви руьгь,
ви хъвер,
Вун гьулдан я! Вун кIеви я!
Тур гваз къведа — туруни вич
Яда вагьши — сур жагъида.
Зи Дагъустан кIудиз жеч
гьич —
Адаз даим зур жагъида!..
* * *
Мад са дафтар:
— Кьве Нажмудин
Гьалтайди хьиз
Хунзахда,
Кьве Шамилни гьалтна
Ботлихд къуршахда.
Сад “эмир” я,
Эмиратрин
Чак хъвайи.
Сад Игит я,
Гьар камунал
Гьахъ хвейи!
Садан дерт я
ТIуьн Дагъустан,
КIири хьиз.
Сад къарагъна
Хуьз Дагъустан,
Гьуьруь хьиз!..
Чапхунчидин геллегьар,
Акурвалди
Гъуд чи Игит Шамилан,
Туна чпин
Птик — запаб, мамилар,
Катна,
Гъил-кIвач ахкван тийиз,
Гьа чеб атай
Гелерай.
Чи Шамил — Аслан,
Пагьливан хьиз,
Кьуна халкьди
Баркалладин
Гъилерал!
— Сагърай чи хва —
Генерал!..
Кремлдай
Атай чIехи векилди
Лагьаначир гьавайда:
“Икьван гагьда
Заз кIаниди тир дагъвияр.
Гила куьн заз
Мадни артух багъри я!..”
— Зи хва, гьикьван дердер авай
хура ви!
Ви гьар са кам тир кьван
лишан Игитдин!
Ваъ, туьхуьриз жерибур туш
нурар ви!
Чи гьар са югъ ава а кар
бажитиз…
Эверзава хциз чили!
Зун гьалкъада ама къени
Суалрин,
Геле къекъвез рекьин тийир
Кьегьалдин.
Мукьвал-мукьвал ван жезва
заз
ТIвар адан —
Давам жезва, давам жезва
Кар адан.
— Артур! — эверзава
Цавун зарлу гъетери.
— Артур! — эверзава
Сувун назлу цуьквери.
— Артур! — эзберзава
Дагъдай эркин свалари.
— Артур! — эзберзава
Багъдай серин хвалари.
— Артур! — милайимдиз
НуькIер чуьлда рахазва
— Артур! — вуч эркиндиз,
Хва вилив хуьз,
КIвалин ракIар ахъазма…
* * *
Артур ала кьакьан цлал
мектебдин.
Килигзава ам несилриз
сабурдивни эдебдив.
Ван жезва заз гафар адан
ажебдиз:
— Куьн алада даим чIехи
метлебдихъ!
Элкъуьгъ гьар сад
виждан хуьдай дестекдиз!
Ватан патал чан эцига
эркекдиз!
И кьисметди тадач садни
куьн текдиз!
Игитрин рехъ гуьрчегарда
михекри…
* * *
Шалбуз дагъда гар рахазва:
— Сагъ я Артур хва!
Цуькведавай тар рахазва:
— Сагъ я Артур хва!
ЧIехи вацIа сел рахазва:
— Сагъ я Артур хва!
Кимин хиве эл рахазва:
— Сагъ я Артур хва!
Зи гъиле чар — къелем ава:
— Сагъ я Артур хва!
Вагьшийрин кьил веремнава — Сагъ я Артур хва!..
Мерд али Жалилов
Май-июнь. 2017-йис.
Миграгъ-Махачкъала.
(Поэма куьруь авунва)
